Λόγω της άγνοιας που επικρατεί γύρω από το επάγγελμα του μεταφραστή αλλά και με αφορμή την κρίση (ή καλύτερα ύφεση) που βιώνουμε, ως μεταφραστές ακούμε συχνά πυκνά το ερώτημα: γιατί η μετάφραση να είναι «τόσο ακριβή»; Εδώ θα ήθελα λοιπόν να εξηγήσω σε τι ακριβώς συνίσταται αυτό που λέμε μετάφραση και πώς διαμορφώνονται οι τιμές της, για να αποπειραθώ να δώσω μια απάντηση σε αυτό το αιώνιο ερώτημα.

Η προετοιμασία

Η λήψη ενός νέου έργου από το μεταφραστή, είτε αυτό προέρχεται από μεταφραστική εταιρεία είτε από άλλον πελάτη (αλλά ιδίως στη δεύτερη περίπτωση) συνεπάγεται μια σχετική προετοιμασία. Μόλις λάβει το ή τα προς μετάφραση αρχεία, ο μεταφραστής πρέπει να μετρήσει τον όγκο τους για να προσδιορίσει και την τιμή που θα δώσει στον πελάτη του. Αυτό δεν είναι πάντα τόσο εύκολο: κάποιες φορές αρκεί να ανοίξει το έγγραφο και να μετρήσει τις λέξεις, αλλά αυτή θα λέγαμε ότι είναι μάλλον η λιγότερο παρά η περισσότερο πιθανή περίπτωση. Τα αρχεία που καλείται να μεταφράσει ένας μεταφραστής μπορεί να έχουν διάφορες μορφές (pdf, word, power point, excel, json, html, και ούτω καθεξής) και από τη στιγμή που θα τα λάβει, υπάρχουν δύο πιθανότητες:

α) το αρχείο είναι επεξεργάσιμο: τέλεια! Ανάλογα με το αν το αρχείο περιέχει επαναλήψεις ή όχι και με το μεταφραστικό εργαλείο που καλείται να χρησιμοποιήσει, ο μεταφραστής προβαίνει στην ανάλυση του αρχείου και καταμέτρηση των λέξεων με το μεταφραστικό πρόγραμμα της επιλογής του και στη συνέχεια υπολογίζει την τιμή που θα δώσει στον πελάτη του βάσει του αποτελέσματος αυτής της καταμέτρησης. Να εξηγήσουμε εδώ ότι οι επαναλήψεις είναι ουσιαστικά οι προτάσεις που επαναλαμβάνονται στο κείμενο και συνήθως χρεώνονται σε χαμηλότερη τιμή από την τιμή της «νέας λέξης», καθώς θεωρείται ότι η επεξεργασία και μετάφρασή τους απαιτεί λιγότερο χρόνο.

β) το αρχείο δεν είναι επεξεργάσιμο: ωχ! Αυτό σημαίνει ότι ο μεταφραστής μας πρέπει είτε να βρει ένα τρόπο να μετατρέψει το αρχείο σε επεξεργάσιμη μορφή (βλ. μετατροπή pdf σε word, που κάποιες φορές δεν είναι καν δυνατόν) είτε να χρησιμοποιήσει τις «μαντικές του ικανότητες» για να υπολογίσει κατά προσέγγιση τον αριθμό των λέξεων. Αυτό συνήθως σημαίνει ότι πρέπει να υπολογίσει τον αριθμό των λέξεων με το μάτι, και όπως φαντάζεστε, σ’αυτή τη διαδικασία χωρούν πολλά λάθη, τόσο προς όφελος όσο και εις βάρος του μεταφραστή.

Η μετάφραση

Ο μεταφραστής μας έχει εξασφαλίσει την ανάθεση του έργου, κατάφερε επιτέλους να ανοίξει τα αρχεία του με το μεταφραστικό του πρόγραμμα και είναι έτοιμος να ξεκινήσει τη δουλειά του. Τι συνεπάγεται λοιπόν αυτό;

α) έρευνα-αναζήτηση ορολογίας

Κάθε πεδίο και κλάδος της ανθρώπινης γνώσης έχει διαμορφώσει τη δική του ορολογία και το δικό του λεξιλόγιο. Δυστυχώς, οι μεταφραστές δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν τα πάντα, οπότε μεγάλο μέρος των καθηκόντων τους κατά τη μετάφραση ενός νέου έργου είναι η έρευνα (στο διαδίκτυο, σε λεξικά, ενίοτε και στο δρόμο) και αναζήτηση της σχετικής ορολογίας. Αυτό το μέρος της δουλειάς μπορεί να πάρει από 2 λεπτά μέχρι αρκετές ώρες (ίσως και μέρες, αν είναι πολύ άτυχος) και περιλαμβάνει από απλή αναζήτηση στο google images μέχρι τηλεφωνήματα και email σε γνωστούς και φίλους και υποβολή ερωτήσεων σε μεταφραστικά φόρουμ. Περισσότερα για αυτή τη διαδικασία σε αυτό το άρθρο της Κλεοπάτρας Ελαιοτριβιάρη.

β) αναζήτηση των κατάλληλων εκφράσεων στη γλώσσα προορισμού

Όπως και με την ορολογία, ο κάθε κλάδος έχει διαμορφώσει το δικό του ύφος και υιοθετήσει τις δικές του εκφράσεις. Άλλος είναι ο καβγάς μεταξύ δύο φίλων σε ένα λογοτεχνικό κείμενο και άλλες οι διαφορές μεταξύ των συμβαλλομένων μιας σύμβασης, άλλο το γουργούρισμα του στομαχιού μας και άλλες οι νόσοι του στομάχου. Παρότι σχεδόν όλοι οι μεταφραστές αργά ή γρήγορα εξειδικεύονται σε ένα (ή τουλάχιστον λίγα) είδη κειμένων και σιγά σιγά αναπτύσσουν μεγαλύτερη οικειότητα με τις εκφράσεις και το ύφος του κλάδου με τον οποίον ασχολούνται, σίγουρα θα τους τύχει να μεταφράσουν πολλά διαφορετικά κείμενα στη ζωή τους και άρα πρέπει κάθε φορά να προσαρμόζονται στις ειδικές απαιτήσεις τους.

γ) εύρεση του κατάλληλου τρόπου ανασύνταξης του λόγου

Αυτό είναι και το πιο δημιουργικό (και πιο δύσκολο) κομμάτι της μετάφρασης και προσωπικά μου θυμίζει τη διαδικασία λύσης των εξισώσεων στα μαθηματικά του λυκείου. Ενίοτε οι προτάσεις του πρωτοτύπου είναι συντεταγμένες με τρόπο που δεν απαιτεί μεγάλες αλλαγές κατά τη μετάφρασή τους στη γλώσσα προορισμού. Παρόλα αυτά, και ιδίως στην περίπτωση των ελληνικών, που συντακτικά διαφέρουν αρκετά από τις λατινογενείς γλώσσες (μιας και από αυτές καλούμαστε συνήθως να μεταφράσουμε), συχνά το έργο του μεταφραστή συνίσταται στην αποδόμηση του πρωτοτύπου και στη συνέχεια στην αναδόμηση του λόγου στη μετάφραση με τρόπο που ακούγεται φυσικός στα ελληνικά. Αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι αρκετά χρονοβόρα, ανάλογα με το βαθμό δυσκολίας της σύνταξης του πρωτοτύπου και τη διαφορετικότητά της από τη γλώσσα προορισμού.

Η τελική επεξεργασία

Αφού λοιπόν η διαδικασία της μετάφρασης ολοκληρωθεί, ο μεταφραστής πρέπει να περάσει στο τρίτο στάδιο της δουλειάς του, που είναι η τελική επεξεργασία του κειμένου. Αυτό το στάδιο διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τον τύπο του αρχείου, τη δυσκολία του περιεχομένου, τον τελικό αποδέκτη και τους όρους της συμφωνίας με τον πελάτη, αλλά σε γενικές γραμμές αποτελείται από τρία στάδια:

α) τελική ανάγνωση-έλεγχος του κειμένου

Αφού ολοκληρώσει τη μετάφραση, ο μεταφραστής πάντα (ή σχεδόν πάντα…) ξαναδιαβάζει το αποτέλεσμα του έργου του. Αυτή η διαδικασία είναι εξαιρετικά σημαντική για να διασφαλιστεί ότι δεν έχουν μείνει κάποια σημεία του κειμένου αμετάφραστα, ότι δεν υπάρχουν απροσεξίες και τυπογραφικά λάθη και ότι η μετάφραση αντιστοιχεί πλήρως στο πρωτότυπο αρχείο.

β) ορθογραφικός έλεγχος

Ο ορθογραφικός έλεγχος είναι ο καλύτερος φίλος μας. Εντοπίζει από αμετάφραστα σημεία μέχρι τυπογραφικά και κάποιες φορές συντακτικά λάθη και θεωρείται απαραίτητος για τη διασφάλιση της ποιότητας του τελικού αποτελέσματος.

γ) έλεγχος και προσαρμογή της μορφοποίησης

Αυτό το στάδιο μπορεί να είναι ένα από τα πιο χρονοβόρα στάδια της τελικής επεξεργασίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι μεταφραστές καλούνται να παραδώσουν τη μετάφρασή τους με την ίδια ακριβώς μορφή στην οποία την έλαβαν, το οποίο σημαίνει ότι μετά τη μετάφραση (και συνήθως, εξαγωγή από το μεταφραστικό τους εργαλείο) πρέπει να διασφαλίσουν ότι δεν έχουν γίνει αλλαγές στη μορφοποίηση και ότι όλα βρίσκονται στη θέση τους. Πρόκειται για μια πολύ πρωτόγονη διαδικασία DTP, η οποία ωστόσο δεν πληρώνεται επιπλέον και συνήθως θεωρείται αυτονόητη από τους πελάτες ή τις μεταφραστικές εταιρείες, παρότι δεν έχει άμεση σχέση με τη μετάφραση αυτή καθεαυτή.

Θα μπορούσα να γράψω πολλά ακόμα, αλλά φοβάμαι ότι θα κουράσω. Σημασία έχει να γνωρίζουμε ότι η χρέωση της κάθε λέξης περιλαμβάνει την προετοιμασία, την έρευνα, τον έλεγχο, τη μορφοποίηση του κειμένου και διάφορα διαχειριστικά καθήκοντα που συχνά δεν λαμβάνονται υπόψη από τους πιθανούς πελάτες. Κάθε βήμα αυτής της πολύπλοκης διαδικασίας που λέγεται μετάφραση απαιτεί χρόνο, κόπο και επαγγελματισμό. Αυτά είναι τα επιμέρους στοιχεία που διαμορφώνουν τις τιμές της μετάφρασης. Σε αντίθεση με αυτό που συχνά πιστεύεται, η μετάφραση δεν είναι μια δουλειά που «μπορεί να κάνει ο καθένας, απλά δεν έχει χρόνο». Δοκιμάστε το και θα με θυμηθείτε.