Η Καθημερινή, Έντυπη Έκδοση, Κυριακή 10 Μαρτίου 2013

Μία από τις αγαπημένες μου ασχολίες είναι η ανάγνωση εφημερίδων και κυρίως των κυριακάτικων παχυλών εντύπων, με άρθρα, αλλά και σχόλια και πλούσια ύλη. Παρόλο που δεν πιστεύω ότι η ενημέρωση συνιστά και γνώση, μου αρέσει να διαβάζω και να ξεφυλλίζω τις εφημερίδες, κρατώντας ό,τι με ενδιαφέρει.

Ήθελα να παρατηρήσω πώς διαχειρίζονται οι εφημερίδες την ξένη ορολογία (ή/και εκφράσεις ή/και αρκτικόλεξα ή/και διάφορα), πώς την εντάσσουν στην ελληνική γλώσσα, καθώς είχα προσέξει αγγλικούς οικονομικούς όρους τοποθετημένους αυτούσιους μέσα σε προτάσεις. Έχω πάρει όλα τα μέρη της εφημερίδας και σας παραθέτω μερικά παραδείγματα που βρήκα, όχι εξαντλητικά και χωρίς πολλά σχόλια, καθώς δεν το βλέπω επιστημονικά, αλλά περιπτωσιολογικά.

Κυρίως κομμάτι:

  • …προαπαιτούμενες ενέργειες (prior actions)…
  • …κοινά επωφελή (win win) κατάσταση…
  • …ένα παιχνίδι μηδενικού αποτελέσματος (zero sum game)…
  • …να παραμείνει περικυκλωμένη (land locked)…
  • …Μιχ. Καρχιμάκης (ex officio)…
  • …«υποχρεωτικές αποχωρήσεις» (compulsory exits)…
  • …ενός καταπιεστικού caudillo.
  • …της Αμερικανικής Υπηρεσίας για τη Διεθνή Ανάπτυξη (USAID);
  • …τη Μεταρωμαϊκή Δύση (the Barbarian West)…
  • …(«ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» – cum finis est licitus, etiam media sunt licita).
  • …«red carpet και όχι red tape»…
  • …σε προϊόντα της αλυσίδας ταχυφαγείων…
  • Κρας τεστ για κρατικό μηχανισμό…
  • Χατ τρικ σκόραραν…

Οικονομική:

  • …των τσιγάρων τύπου slim (μικρότερης διαμέτρου)…
  • …φτάνοντας το discount ακόμα και στο 50%…
  • …να αναθερμανθεί το high end της αγοράς…
  • …αναμένεται η short list των υποψηφίων…
  • Η λογική της παγκόσμιας αλυσίδας προστιθέμενης αξίας (global value chain)…
  • …του συναλλαγματικού κινδύνου μέσω αντιστάθμισης (arbitrage).
  • …η σήμανση «assembled in the EU», δηλαδή «συναρμολογημένα στην Ε.Ε.».
  • …της day-to-day διαχείρισης της πολιτικής.
  • …ασφαλιστικά προϊόντα επενδυτικού τύπου (unit linked)…
  • …επενδυτικά ιδιωτικά κεφάλαια (private equity funds).
  • οίκοι του ελληνικού real estate…
  • …σε επίπεδο μεικτών κερδών…ενώ σε επίπεδο EBITDA
  • …των εταιρειών holding…
  • Παραπομπή σε συνδέσμους σε παρένθεση (αυτό θα είχε νόημα μόνο στην ηλεκτρονική έκδοση, δεν μπορείς να πατήσεις πάνω και να μεταφερθείς από το χαρτί)
  • …το «χιζμέτ», δηλαδή τις δημόσιες υπηρεσίες».

Τέχνες:

  • …ήρθε η ώρα για stand-up comedy
  • Το έργο της «Γυναίκα τώρα και για πάντα» («Woman Now and Hereafter»)…
  • …εκθέσεις της σεζόν…«Unexposed» («Οι μη εκτεθειμένες»)…
  • …χώρες BRIC –Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα-…
  • …εκπροσώπους του γαλλικoύ αστυνομικού (polar)…
  • …ενός αστυνομικού road novel.
  • Το νεαρό alter ego του…
  • Το σάουντρακ είναι εξαιρετικό.
  • …είχε γίνει μια μορφή «cult»…
  • …κλασικό σήμερα ιταλικό sci-fi κόμικ…

Ταξίδια:

  • ΒΡΑΒΕΙΑ ΝΤΙΖΑΪΝ
  • Ένα νέο μεγκα-πρότζεκτ…
  • …ένα υβριδικό diesel-ηλεκτρικό όχημα…
  • …οι hip επισκέπτες της Νέας Υόρκης…
  • …μεταμορφώθηκε σε industrial-chic ξενοδοχείο…
  • …Εθνικό Πάρκο Τόρες ντελ Πάινε…
  • …υπηρεσίες spa…

Τελικά τι δεν μεταφράζεται καθόλου; Τι μεταφράζεται και τοποθετείται και η πρωτότυπη έκφραση, όρος, κ.λπ. δίπλα, και με ποια σειρά; Ποια σημεία στίξης χρησιμοποιούνται; Γιατί μεταφράζονται ή όχι; Ποιες γλώσσες συναντάμε; Σε ποια επιστημονικά ή άλλα πεδία ανήκουν αυτές οι εκφράσεις/ορολογία; Τι γίνεται με τα ονόματα και αρκτικόλεξα; Τι γίνεται στις άλλες εφημερίδες; Τι γίνεται στα επιστημονικά ή άλλα βιβλία και την τηλεόραση;

Ερεθίσματα για εργασία…Αν ήμουν ξανά φοιτήτρια, θα ξεκοκάλιζα τις εφημερίδες…!

Διάβαζα προχτές ένα ποίημα του Καβάφη στη Λέσχη Ανάγνωσης Σπάρτης. Παρατηρώ ότι στη συζήτηση και για άλλα ποιήματα -που έγινε με αφορμή το έτος Καβάφη και την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης που πλησιάζει- το ενδιαφέρον όλων τραβούσε το βαθύτερο νόημα των στίχων και τα συναισθήματα που γεννά στον-στην κάθε αναγνώστη-τρια, με τις προσωπικές του-της αναφορές, η ανάγνωση των ποιημάτων. Εγώ, πάλι, πρόσεχα και άλλα πράγματα. Τι δομή και μορφή του ποιήματος, τις λεκτικές επιλογές, την τονικότητα και το ρυθμό, και γλωσσικά φαινόμενα όπως η παρήχηση και άλλα. Με λίγα λόγια ό,τι αναδεύκνυε το μέσο των λέξεων.

Αυτά θα τα πρόσεχα αν δεν ήμουν μεταφράστρια; Δεν ξέρω. Άρθρα μεταφραστών και μεταφραστριών ποίησης συνήθως τονίζουν ότι στη λογοτεχνία και ποίηση ειδικότερα, δεν έχει τόσο σημασία η ακριβής μεταφορά του νοήματος, αλλά η μεταφορά όλων των παραπάνω στοιχείων. Και ύστερα, έκαναν την εμφάνισή τους οι γλωσσολογικές αναφορές μου.  Με την έμφαση στο νόημα, σκέφτηκα, όλοι έδιναν σημασία στο σημαινόμενο, ενώ εγώ εστίαζα αρκετά και στο σημαίνον, αυτό το όχημα το οποίο έπρεπε να μου δίνει την εκάστοτε σημασία και ταυτόχρονα ρυθμό, τονικότητα, εικόνα, ήχο. Πόσο δύσκολο είναι αυτό, πραγματικά…Η επιλογή του σημαίνοντος είτε είσαι συγγραφέας/ποιητής-τρια είτε μεταφραστρής/τρια είναι η μεγαλύτερη και πιο ενδιαφέρουσα πρόκληση. Είναι η πρώτη φορά μετά το Πανεπιστήμιο που με απασχόλησε η σχέση σημαίνοντος-σημαινόμενου στη γλώσσα. Τότε τα βλέπαμε στο μικροεπίπεδο των λέξεων, αλλά σε ένα ευρύτερο κειμενικό περιβάλλον είναι φοβερό το πώς πρέπει να δένουν όλα και να έχεις ένα άρτιο γλωσσικό και αισθητικό αποτέλεσμα, στη λογοτεχνία/ποίηση και ταυτόχρονα να συγκινείς/ προβληματίζεις τον αναγνώστη-τρια.

Και ύστερα μεταπήδησα στο άλλο μάθημα, την Αισθητική Φιλοσοφία και Διασημειωτική Μετάφραση. Είχαμε αναρωτηθεί τότε αν υπάρχει δυνατότητα «μετάφρασης» από μία τέχνη/μορφή έκφρασης σε μία άλλη. Είχα θεωρήσει πως όχι, για ν’ αλλάξω γνώμη πολύ γρήγορα. Σκέφτηκα με συνειρμούς πάλι, ότι σε αυτές τις μεταφορές, σαφώς και υπάρχει δυνατότητα σύνδεσης, καθώς κρατάς το σημαινόμενο και αλλάζεις το σημαίνον. Το σημαίνον είναι που κάνει τη διαφορά. Το όχημα. Είναι οι λέξεις στη γλώσσα, το σώμα στο χορό, το χρώμα στη ζωγραφική και ούτω καθεξής.

Υποθέτω ότι το κοινό δίνει πάντα περισσότερη έμφαση και αναζητεί το σημαινόμενο, ο-η δημιουργός όμως «βασανίζεται» με το σημαίνον που θα του επιτρέψει να εκφράσει την ιδέα/σκέψη/συναίσθημά του. Παραμένω λοιπόν πάντα έκπληκτη και με θαυμασμό για τις επιλογές των δημιουργών στα σημαίνοντά τους, όπου συχνά έγκειται όλη η πρωτοτυπία και διαφορετικότητα των έργων, αν δεχτούμε «ότι όλα έχουν κάπως ειπωθεί». Και συμμερίζομαι τον αγώνα και τη δυσκολία μεταφραστών-τριών και δημιουργών στην επιλογή των κατάλληλων λέξεων –που είναι τα σημαίνοντά μας- για την ιδανική, νοηματικά και αισθητικά- απόδοση της σκέψης. Έναν αγώνα που συχνά φτάνει μέχρι τη λεξιπλασία ή διαφορετική χρήση γνωστών λέξεων και εκφράσεων, για να αποτίσω κι εγώ φόρο τιμής σε μια αγαπημένη μου ποιήτρια, η οποία το κάνει συχνά (βλ. «επισκευαστικά δάνεια» της Κικής Δημουλά –μαγεία.)