TOCL Press Release

Fourth and last term of project activities

During the last quarter (October 2023-February 2023) of the TOCL project, the consortium achieved the last outcome milestones.
Namely, in October 2023, we issued the Translating Culture Training Manual syllabus, a comprehensive volume on the theory and application of the Translating Culture methodology developed during the project. The Manual is available in 5 languages, and the English version is freely available on our web page.
During the autumn months, we also concluded the Pilot 2 activities, which included 77 language teachers in five countries using the curriculum knowledge in their language classes. Over 300 migrant students were part of these activities, and the feedback we received was very positive.
Lastly, in January 2024, our implementing partner, Mygrants, began testing the beta version of the TOCL e-learning platform. The platform includes 12 cultural materials from five EU countries, translated into various languages, such as English, French, Ukrainian, and even Albanian and Darija. We also included quizzes on the five cultural topics, so that students can foster individual learning and test their knowledge. The presentation of the platform at Multiplier Events in Barcelona, Bologna, Ljubljana, Ioannina and Nicosia proved that this online tool enhances the language learning experience of migrant students, communities and teachers while promoting inclusion throughout language and cultural understanding. You can access the platform HERE.
To read more about the project, please review our last Newsletter below, available in Greek and English.

Kind regards,
Team TOCL

tocl_newsletter_4_grtocl_newsletter_4_eng

420048807_10160096527553634_6184021855612327172_n1. Ποια είναι η σχέση σου με τη μετάφραση και, πιο συγκεκριμένα, ποια είναι η εμπειρία σου στην μετεπιμέλεια;

Είμαι πτυχιούχος του ΤΞΓΜΔ με γλώσσες εργασίας τα Αγγλικά και τα Γαλλικά. Στα 20 χρόνια της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας έχω υπηρετήσει τη μετάφραση από διάφορες ειδικεύσεις, όπως ο υποτιτλισμός και η δημιουργική μετάφραση.

Με τη μετεπιμέλεια πρωτοήρθα σε επαφή ως εσωτερική μεταφράστρια πριν από μια πενταετία περίπου, καθώς τα πρώτα νευρωνικά συστήματα Μηχανικής Μετάφρασης άρχιζαν να φέρνουν καλύτερα αποτελέσματα στην ελληνική γλώσσα: οι μηχανές μπορούσαν να μεταφράσουν καλύτερα στα ελληνικά, και η μετεπιμέλεια έβρισκε τη θέση της στην μεταφραστική παραγωγή της χώρας μας ως χρήσιμο εργαλείο, το οποίο θα εξοικονομούσε χρόνο, αλλά και θα βελτίωνε την ποιότητα σε συγκεκριμένους τύπους κειμένων.

Αφού παρακολούθησα σχετική εκπαίδευση, άρχισα να αναλαμβάνω τα πρώτα μου έργα μετεπιμέλειας, και με τη σειρά μου μετέφερα τις γνώσεις μου ως εισηγήτρια για τις καλές πρακτικές τις μετεπιμέλειας στο πλαίσιο μεταπτυχιακού κύκλου σπουδών ενός ιδιωτικού φορέα.

Στη τωρινή μου θέση, ως διαχειρίστρια έργου και υπεύθυνη ποιοτικού ελέγχου, ασχολούμαι με κείμενα που είναι κατά βάση προϊόντα μετεπιμέλειας, και χρήσης ΤΝ. Σημείωση: όχι στα ελληνικά. Αυτή τη σημείωση μπορούμε να την αναλύσουμε στη συνέχεια, ειδικά για το σκέλος της ΤΝ, ή επιτρέψτε μου να την αποκαλώ στο εξής AI.

 

2. Με ποιο τρόπο έχει επηρεάσει η τεχνητή νοημοσύνη τη δουλειά των μεταφραστών και των μεταφραστριών και τι σημαίνει η χρήση της ΤΝ κατά τη διαδικασία της μετάφρασης στην πράξη;

Το ΑΙ ήταν πραγματικό buzzword της χρονιάς που πέρασε. Ένα τσουνάμι των πιθανών εφαρμογών της ΑΙ σε ένα πλήθος κλάδων προκάλεσε φρενίτιδα στο εξωτερικό αλλά και την Ελλάδα. Ο κόσμος δεν θα είναι πια ο ίδιος, οι μηχανές θα κάνουν τα πάντα.

Δεν θα ήθελα να ακουστώ υπεροπτική μνημονεύοντας την λαϊκή ρήση «όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα και μικρό καλάθι».
Αλλά ούτε και να παραβλέψω το γεγονός ότι ο κλάδος της μετάφρασης βρίσκεται σε ένα μεγάλο σημείο καμπής. Δεν είναι άλλωστε το πρώτο, η μετάφραση άλλαξε μια για πάντα όταν εισήχθησαν στην παραγωγική διαδικασία τα πρώτα μεταφραστικά εργαλεία (CAT tools).

Παρόλα αυτά, το τωρινό σημείο καμπής της μετάφρασης το τοποθετώ στην βελτίωση της μηχανικής μετάφρασης η οποία συντελείται εδώ και πολλά χρόνια πια, και πολύ λιγότερο στην ΤΝ, στη μορφή που την έχουμε ως τώρα στη διάθεσή μας τουλάχιστον για τα ελληνικά.

Αυτή τη στιγμή, στο βαθμό τουλάχιστον που μου επιτρέπει η δική μου εμπειρία, βλέπω ότι οι μεταφραστές και οι μεταφράστριες επηρεάζονται πολύ περισσότερο από τη μηχανική μετάφραση και τη μετεπιμέλεια και πολύ λιγότερο από το ΑΙ. Στην πράξη, μεταφραστές που αναλαμβάνουν έργα με μεγάλη επαναληψιμότητα και παγιωμένη ορολογία καλούνται πλέον να επιμεληθούν κείμενα που έχει μεταφράσει μια μηχανή, αντί να μεταφράσουν με τους συμβατικούς τρόπους που το έκαναν έως τώρα. Η πρόκληση τόσο για τη μετεπιμέλεια όσο και για τη χρήση του ΑΙ στη μετάφραση είναι ότι ακολουθούν τους δικούς τους κανόνες, οι οποίοι είναι «κόντρα ρόλος» στον τρόπο που εργάζεται ένας μεταφραστής σήμερα. Για να περάσει στο επόμενο επίπεδο, υπάρχει ανάγκη εκπαίδευσης και προσαρμογής στα νέα δεδομένα, το λεγόμενο upskilling.

 

3. Τι δεξιότητες χρειάζεται να έχει ένας μεταφραστής/μια μεταφράστρια για να είναι σε θέση να αξιοποιήσει τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης;

Θα έλεγα ότι η απάντηση είναι ανάλογη με το τι δεξιότητες χρειάζεται να έχει ένας μεταφραστής/μεταφράστρια για να εργαστεί με μεταφραστικά εργαλεία.

Θα πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιεί υπολογιστή και να γνωρίζει τις δυνατότητες του εργαλείου που έχει στη διάθεσή του/της. Θεωρώ απαραίτητη την εκπαίδευση στον τρόπο που λειτουργεί τόσο η μηχανική μετάφραση όσο και ένα υβριδικό μοντέλο που χρησιμοποιεί και ΑΙ. Για τη μετεπιμέλεια υπάρχει ήδη όγκος επιμορφωτικού υλικού στο διαδίκτυο καθώς και κάποιες πιστοποιήσεις (εταιρικού χαρακτήρα), τα οποία μπορούν να βρεθούν με μια γρήγορη αναζήτηση.

Πέρα από την εκπαίδευση όμως, υπάρχει και πρακτική εξάσκηση. Η μετεπιμέλεια, όπως και η μετάφραση με ή χωρίς εργαλείο, βελτιώνονται αποκλειστικά και μόνο μέσα από την καθημερινή τριβή. Η τριβή αυτή μπορεί να έρθει είτε αναλαμβάνοντας κάποιο μικρό έργο μετεπιμέλειας για να εξοικειωθεί κάποιος, είτε κάνοντας τις δικές του δοκιμές με κείμενα που μπορεί να μεταφράσει μηχανικά ο ίδιος σε διάφορες πλατφόρμες. Φυσικά, περιγράφω σε αδρές γραμμές τη διαδικασία upskilling και δεν θα ήθελα τα παραπάνω να εκληφθούν ως δεδομένες πρακτικές.

 

4. Τι θεωρείς ότι θα πρέπει να γνωρίζουν οι πελάτες για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης κατά τη διαδικασία της μετάφρασης;

Ότι τόσο η μηχανική μετάφραση όσο και το AI έχουν δυνατότητες, αλλά δεν μπορούν να κάνουν τα πάντα, και κυρίως, ότι δεν απευθύνονται σε όλους.

Κάποια στιγμή πρέπει να γίνει συνείδηση στην πλευρά του πελάτη ότι το να περάσουμε ένα εξειδικευμένο κείμενο στο google translate σημαίνει ότι απλώς έχουμε λέξεις σε μια άλλη γλώσσα και όχι τη μετάφρασή του.

Για να είναι αξιοποιήσιμο ένα μηχανικά μεταφρασμένο κείμενο, πρέπει να προκύψει από μια εκπαιδευμένη μηχανή, η οποία είναι διαμορφωμένη στοχευμένα, σύμφωνα με τις μεταφραστικές ανάγκες του πελάτη. Για να φέρω ένα απλό παράδειγμα, μια απλή μεταφραστική μηχανή δεν είναι σε θέση να μεταφράσει επιστημονικά κείμενα, ούτε προωθητικά. Να αναφέρω εδώ την περίπτωση της ΕΕ, η οποία έχει τη δική της μηχανή, που παράγει πολύ καλά αποτελέσματα για κοινοτικά κείμενα. Είναι όμως ακατάλληλη για άλλα σώματα κειμένων.

Μιλώντας λοιπόν για την ΕΕ, βλέπουμε ότι για να μπορέσει να απολαύσει κάποιος τα καλά αυτής της τεχνολογίας πρέπει να επενδύσει χρόνο και χρήμα στις υποδομές του. Ή αντίστοιχα, να υπολογίζει στον προϋπολογισμό του το κόστος χρήσης εκπαιδευμένων εργαλείων όταν σχεδιάζει να μεταφράσει σώματα κειμένων με τη βοήθεια της μηχανικής μετάφρασης, καθώς και την απασχόληση εξειδικευμένων επαγγελματιών.

Στόχος μου δεν είναι να ακουστώ αφοριστική, απλώς παρατηρώ ότι σε πολλές περιπτώσεις, η πλευρά του πελάτη διατηρεί ακόμα μια συγκεχυμένη εικόνα για το τι κάνει τελικά η μηχανική μετάφραση και πώς θα μπορούσε πραγματικά να τον βοηθήσει. Η έλευση του ΑΙ είναι μια καλή ευκαιρία να τεθούν τα πράγματα σε νέα βάση, αν και όπως είδαμε το 2023, υπήρξε πολύς ντόρος, χωρίς ο πελάτης να έχει πραγματική εικόνα του πώς θα αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογίες προς όφελός του.

 

5. Πώς πιστεύεις ότι θα εξελιχθεί ο κλάδος της μετάφρασης σε σχέση με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης;

Πιστεύω ότι οι ειδικεύσεις μετάφρασης κειμένων τεχνικής φύσης ή/και μεγάλης επαναληψιμότητας θα μεταμορφωθούν. Υπάρχει ο κίνδυνος απώλειας θέσεων εργασίας, παρόλα αυτά παραμένω αισιόδοξη. Κυρίως, επειδή όσο πιο εξειδικευμένη γίνεται η τεχνολογία, τόσο πιο ικανοί πρέπει να είναι αυτοί που τη χειρίζονται προκειμένου να έχουμε ποιοτικά αποτελέσματα.

Η πιο εμπεριστατωμένη αρθρογραφία για το AI, το οποίο άλλωστε επηρεάζει και διάφορα άλλα επαγγέλματα, επισημαίνει το σημαντικό ρόλο του «χειριστή» πίσω από το μηχάνημα, είτε αυτό είναι μεταφραστική μηχανή, είτε πλατφόρμα που δημιουργεί γραφικά ή παρουσιάσεις.

Για την δική μας μεταφραστική αγορά, ιδίως, εικάζω ότι θα αργήσουμε λίγο περισσότερο να δούμε δραστικές αλλαγές. Μπορείτε απλώς να πειραματιστείτε βάζοντας οποιοδήποτε ξενόγλωσσο κείμενο στο Chat GPT δίνοντάς του ένα απλό prompt, να μεταφράσει και να διορθώσει γραμματική και συντακτικό.

Σας ευχαριστώ!

της Τατιάνας Ραπακούλια

neon-ai-generated-art-instagram-post

Εδώ και λίγα χρόνια, στη βιομηχανία του υποτιτλισμού εφαρμόζεται όλο και περισσότερο το postediting. Σε περίπτωση που δεν ξέρετε τι είναι το postediting, είναι η επιμέλεια μηχανικής μετάφρασης (γνωστής και ως MT, machine translation). Οι εταιρείες υποτιτλισμού στρέφονται στο postediting, προφανώς με την ελπίδα να εξοικονομήσουν χρόνο και τελικά και χρήμα, μειώνοντας τις αμοιβές των υποτιτλιστών. Το βασικό σκεπτικό είναι ότι, από τη στιγμή που δεν χρειάζεται να μεταφράσεις “από το μηδέν” αλλά “απλώς ελέγχεις” ένα “έτοιμο κείμενο”, χρειάζεσαι λιγότερο χρόνο, επομένως θα αμειφθείς λιγότερο.

Είναι όμως πράγματι έτσι;

Όπως το βλέπω εγώ, αυτή η εικασία προκύπτει από την εντύπωση ότι η μετάφραση απαιτεί περισσότερο χρόνο επειδή πρέπει να γράψεις ο ίδιος το κείμενο: πρέπει να κινήσεις τα δάκτυλά σου, πρέπει να πληκτρολογήσεις τις λέξεις – και θεωρείται δεδομένο ότι αυτό παίρνει πιο πολύ χρόνο από μια απλή ανάγνωση του κειμένου.

Όμως για να διορθώσεις ένα κείμενο, δεν αρκεί μια απλή ανάγνωση. Χρειάζεται και σκέψη – διεξοδική και σοβαρή σκέψη.

Και ακριβώς η σκέψη είναι το πιο χρονοβόρο κομμάτι στη μετάφραση.

Επειδή αυτό ακριβώς είναι η ουσία της μετάφρασης. Είναι η σκέψη. Δεν είναι το γράψιμο. Το να γράψεις απλώς ένα κείμενο με το πληκτρολόγιο, όπως σε μια υπαγόρευση, λέγεται δακτυλογράφηση, όχι μετάφραση. Όταν μεταφράζουμε αφιερώνουμε χρόνο στην ανάγνωση, την κατανόηση, την αφομοίωση, την εξέταση του συγκειμένου, και ύστερα δημιουργούμε μια φράση στη γλώσσα-στόχο, λαμβάνοντας υπόψη μας όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες και, στην περίπτωση των υποτίτλων, όλους τους τεχνικούς περιορισμούς. Τις περισσότερες φορές, αναδιατυπώνουμε για να προσαρμόσουμε το κείμενο στους περιορισμούς της έκτασης ή της ταχύτητας ανάγνωσης ή για να συμμορφωθούμε με τις κατευθυντήριες γραμμές. Διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε, ακούμε και ξανακούμε, για να βεβαιωθούμε ότι έχουμε κατανοήσει όλο το περιεχόμενο και έχουμε δημιουργήσει έναν απρόσκοπτο διάλογο. Είναι μια διαδικασία περίπλοκη, πολύ χρονοβόρα, και απέχει πολύ από την απλή δακτυλογράφηση.

Όμως, ίσως πει κάποιος, αν έχεις τη φράση έτοιμη μπροστά σου, αρκεί μια ματιά για να την ελέγξεις και να πας παρακάτω, σωστά;

Λάθος.

Διότι για κάθε φράση χρειάζεται να αφιερώσουμε τον ίδιο ακριβώς χρόνο σκέψης όπως εάν μεταφράζαμε από το μηδέν. Δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τη μηχανική μετάφραση να κατανοήσει και να αφομοιώσει το περιεχόμενο και όλους τους πολύπλοκους εμπλεκόμενους παράγοντες. Πρέπει επομένως να δώσουμε την πλήρη προσοχή μας σε κάθε φράση, ακριβώς σαν να μεταφράζαμε.

Ωστόσο, θα επέμενε ίσως κάποιος, αφού διαβάσεις και σκεφτείς τη φράση, αν είναι σωστή, τότε τουλάχιστον δεν χρειάζεται να δακτυλογραφήσεις. Αυτό δεν σου εξοικονομεί πολύ χρόνο;

Όχι ιδιαίτερα.

Βλέπετε, είμαστε επαγγελματίες. Αυτό σημαίνει ότι δακτυλογραφούμε πολύ γρήγορα. Προσωπικά, δακτυλογραφώ πιο γρήγορα απ’ όσο σκέφτομαι. Δακτυλογραφώ κάθε μέρα εδώ και πολλά χρόνια. Με την εξάσκηση τελειοποιούμαστε και τα δάκτυλά μου είναι τόσο γρήγορα, που δεν χάνω σχεδόν καθόλου χρόνο στη δακτυλογράφηση: γράφω καθώς σκέφτομαι. Οπότε, όχι, οι έτοιμες δακτυλογραφημένες φράσεις δεν με βοηθούν να εξοικονομήσω πολύ χρόνο. Τις περισσότερες φορές, καθόλου.

Μάλιστα, πολλές φορές, όταν μια φράση χρειάζεται διόρθωση, έστω και μια μικρή διόρθωση, όπως το σβήσιμο μιας λέξης ή λίγων γραμμάτων, στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο γρήγορο να σβήσεις ολόκληρη τη φράση και να την ξαναγράψεις, παρά να αφιερώσεις χρόνο για να μπεις μέσα στον υπότιτλο και να επεξεργαστείς τη φράση, σβήνοντας λίγα γράμματα, αλλάζοντας τη σειρά των λέξεων, πηγαίνοντας πέρα δώθε με το ποντίκι ή με τα βέλη.

Καλά, ίσως να έλεγε κάποιος, ωστόσο η μηχανική μετάφραση είναι μεγάλη βοήθεια, έτσι δεν είναι; Σου προσφέρει έτοιμες λύσεις στις οποίες μπορείς να βασιστείς, έτσι δεν είναι;

Σπάνια.

Και όταν το κάνει, αυτό μπορεί στην πραγματικότητα να έχει αρνητική επίπτωση. Μπορεί να δώσει μια μέτρια λύση η οποία, επειδή προσφέρεται έτοιμη, τρυπώνει στο μυαλό μας και καταλαμβάνει τον διανοητικό χώρο απ’ όπου θα προέκυπτε κανονικά η μετάφρασή μας. Έτσι δεν μας αφήνει να σκεφτούμε κάποια άλλη λύση, ενδεχομένως πιο ταιριαστή. Η διανοητική διεργασία της μετάφρασης παρεμποδίζεται. Κατά μια έννοια, γινόμαστε διανοητικά νωθροί.

Και τις περισσότερες φορές, οι λύσεις που παρέχονται είναι απλώς ανεπαρκείς και πρέπει να τις επεξεργαστούμε, ή κατάφωρα εσφαλμένες και πρέπει να τις αντικαταστήσουμε. Και αυτό, προφανώς, δεν μας βοηθά ούτε μας εξοικονομεί χρόνο.

Μηχανική έναντι ανθρώπινης μετάφρασης

Για μια στιγμή! Ίσως πει κάποιος, τι γίνεται με τη διόρθωση των ανθρώπινων μεταφράσεων; Κι αυτή αμείβεται λιγότερο από τη μετάφραση, πολύ λιγότερο!* Κι όμως, δεν σε βλέπω να παραπονιέσαι γι’ αυτό! Αυτό δεν είναι τόσο χρονοβόρο όσο το postediting;

Όχι, δεν είναι.

Διότι στην ανθρώπινη μετάφραση, μπορείς να είσαι βέβαιος ότι ο μεταφραστής έχει ακούσει και έχει κατανοήσει τον διάλογο με σφαιρικό και ολοκληρωμένο τρόπο, όπως ακριβώς θα έκανες κι εσύ, ως άνθρωπος. Και η μηχανική μετάφραση, όσο καλή κι αν είναι, δεν μπορεί να το κάνει αυτό.

Υπάρχουν πολλοί σημαντικοί παράγοντες που η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να λάβει υπόψη.

Στην περίπτωση του υποτιτλισμού, ο πιο προφανής είναι η εικόνα. Η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να δει τη δράση στην οθόνη. Η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να ξέρει ποιος μιλά ούτε σε ποιον απευθύνεται. Η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να αντιληφθεί το ύφος του διαλόγου, το επίπεδο ύφους, τους τύπους ευγενείας. Η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να κατανοήσει τη συνέχεια και τη συνοχή.

Θα δώσω μερικά απλά αλλά σημαντικά παραδείγματα.

Γραμματικό φύλο

Πολλές γλώσσες έχουν έμφυλους γραμματικούς τύπους και χρησιμοποιούν άρθρα εκεί όπου άλλες γλώσσες όπως τα αγγλικά, δεν χρησιμοποιούν (π.χ. η φράση “Cameron paid” μπορεί να μεταφραστεί στα ελληνικά είτε με αρσενικό είτε με θηλυκό άρθρο, ως “πλήρωσε ο Κάμερον” ή ως “πλήρωσε η Κάμερον”). Σε πολλές περιπτώσεις, η μηχανική μετάφραση δεν έχει τρόπο να επιλέξει μεταξύ αρσενικού και θηλυκού στην περίπτωση, λόγου χάρη, ενός επωνύμου, όπως στο παράδειγμά μου. Εάν η μηχανική μετάφραση χρησιμοποιήσει λάθος φύλο, τότε ο επιμελητής πρέπει να το διορθώσει σε όλο το αρχείο. Αυτό δεν είναι καθόλου απλό, διότι δεν πρόκειται για γραμματικό ούτε για ορθογραφικό λάθος και δεν το πιάνουν οι αυτόματοι διορθωτές κειμένου. Είναι πολύ εύκολο να παραβλέψεις ένα «αυτός» αντί για ένα «αυτή», διότι είναι απολύτως φυσικό και γραμματικά σωστό. Επιπλέον, ο επιμελητής πρέπει να εντοπίσει όλα τα σημεία όπου εμφανίζονται επίθετα με έμφυλη κατάληξη που αναφέρονται στο άτομο αυτό, πράγμα που δεν μπορεί να γίνει με αυτόματη αναζήτηση και αντικατάσταση: πρέπει να διαβάσεις όλο το αρχείο προσεκτικά, και πάλι μπορεί να σου ξεφύγουν μερικά. Επομένως, όταν διορθώνεις μηχανική μετάφραση, πρέπει να είσαι διπλά προσεκτικός για να πιάσεις τέτοιου είδους λάθη.

Τύποι ευγενείας

Πολλές γλώσσες χρησιμοποιούν το τρίτο πρόσωπο του ενικού ή το δεύτερο του πληθυντικού ως τύπο ευγενείας. Μεταφράζοντας από τα αγγλικά προς αυτές τις γλώσσες, η μηχανική μετάφραση δεν έχει τρόπο να ξέρει αν πρέπει να χρησιμοποιηθεί τύπος ευγενείας ή όχι. Πρέπει λοιπόν να είμαστε διπλά προσεκτικοί και γι’ αυτόν τον λόγο, και ενδεχομένως να χρειαστεί να κάνουμε πολλές αλλαγές σε ρήματα και αντωνυμίες σε όλο το κείμενο. Αυτό είναι επίσης κάτι που εύκολα μπορεί κανείς να παραβλέψει, καθώς η φράση της μηχανικής μετάφρασης μπορεί να είναι απολύτως σωστή γραμματικά και επομένως μπορεί εύκολα να μας διαφύγει, δημιουργώντας έτσι προβλήματα ασυνέπειας στο αρχείο μας.

Τα δύο αυτά θέματα που μόλις ανέφερα είναι ιδιαίτερα ενοχλητικά, επειδή απαιτούν τεταμένη προσοχή και μεγάλη συγκέντρωση, με αποτέλεσμα το postediting να γίνεται πιο χρονοβόρο.

Πολλαπλές σημασίες

Ένα άλλο θέμα που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι το γεγονός ότι οι περισσότερες λέξεις και φράσεις μπορούν να μεταφραστούν με περισσότερους από έναν τρόπους. Αυτό μπορεί να μοιάζει απλό και προφανές, αλλά δημιουργεί αξεπέραστα προβλήματα. Ακόμη και η απλούστερη φράση μπορεί να έχει παραπάνω από μία εκδοχές. Για παράδειγμα, η απλή αγγλική λέξη “hello”, ανάλογα με τα συμφραζόμενα, μπορεί να αποδοθεί στα ελληνικά ως “γεια”, “γεια σου”, “γεια σας”, “εμπρός;”, “είναι κανείς εδώ;”, “σύνελθε!”… Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η μηχανική μετάφραση θα επιλέξει την κατάλληλη απόδοση καθώς δεν μπορεί να λάβει υπόψιν το συγκείμενο.

Ιστορικοί και πολιτιστικοί παράγοντες

Ένα ακόμη ζήτημα είναι οι πολιτιστικές αναφορές και το ιστορικό πλαίσιο, που επίσης βρίσκεται πέρα από τις αντιληπτικές δυνατότητες της μηχανικής μετάφρασης. Το όνομα “Henry” μπορεί να μεταγραφεί ως “Χένρι” ή να μεταφραστεί ως “Ερρίκος”, ανάλογα με το αν πρόκειται για ένα σύγχρονο πρόσωπο ή για μια ιστορική προσωπικότητα. Μια φράση μπορεί να είναι απόσπασμα από τις γραφές και τότε θα πρέπει να εντοπίσουμε και να αντιγράψουμε την αρχική πηγή. Και ούτω καθ’ εξής.

Θα μπορούσα να παραθέσω και άλλα παραδείγματα.

Η ουσία του πράγματος είναι ότι δεν υπάρχει τρόπος να παράσχει κανείς μια απλή, ξεκάθαρη μετάφραση μιας λέξης ή φράσης που να ταιριάζει παντού και πάντοτε. Πρέπει να ληφθούν υπόψη το γενικότερο πλαίσιο και άλλοι παράγοντες που η μηχανική μετάφραση, έτσι όπως είναι τώρα, δεν μπορεί να αντιληφθεί. Κι αυτό συμβαίνει τις περισσότερες φορές

Τρόπος εργασίας

Στην ανθρώπινη μετάφραση, συνήθως τα λάθη είναι σχετικά λίγα. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται λιγότερος χρόνος για να την ελέγξεις και για να τα διορθώσεις. Στην περίπτωση των υποτίτλων, συνήθως αρκεί να δεις το βίντεο μια φορά, σταματώντας μόνο όποτε εντοπίζεις κάποιο λάθος – πράγμα που δεν συμβαίνει και πολύ συχνά. Έπειτα κάνεις έναν αυτόματο ορθογραφικό έλεγχο, ορισμένους τεχνικούς ελέγχους και τελείωσες. Όμως με τη μηχανική μετάφραση, αυτό δεν αρκεί. Πρέπει να διαβάσεις όλους τους υποτίτλους, έναν προς έναν, σταματώντας πολλές φορές για να επεξεργαστείς ή να ξαναγράψεις τον υπότιτλο, και όταν τελειώσεις, τότε πια μπορείς να δεις το βίντεο και να κάνεις τους ελέγχους.

Αυτό σημαίνει ότι αναγκάζεσαι να αφιερώσεις πολύ περισσότερο χρόνο στην επιμέλεια μιας μηχανικής μετάφρασης απ’ όσο θα αφιέρωνες στην επιμέλεια μιας ανθρώπινης μετάφρασης.

Και το πιο σημαντικό είναι πως όταν τελειώσεις, το αρχείο ίσως να περιέχει ακόμη κάποια λάθη.

Μα γιατί συμβαίνει αυτό; ίσως αναρωτηθείτε. Όταν επιμελείσαι μια ανθρώπινη μετάφραση, τα λάθη είναι σχετικά λίγα, οπότε απλώς τα εντοπίζεις, τα διορθώνεις και τέρμα. Πολύ σπάνια σου ξεφεύγει κάποιο λάθος. Όταν επιμελείσαι μια μηχανική μετάφραση, τα λάθη είναι τόσο πολλά, που αναγκάζεσαι να αλλάξεις τον υπότιτλο εκ βάθρων. Βασικά, πρέπει να ξαναγράψεις το κείμενο σε μεγάλο βαθμό. Από κάποιο σημείο και μετά, δεν πρόκειται πια για «επιμέλεια» κατά καμία έννοια της λέξης, πρόκειται για αναδημιουργία. Στην ουσία, το γράφεις από την αρχή. Δεν διορθώνεις απλώς το παλιό κείμενο, δημιουργείς ένα καινούριο. Και φυσικά, το καινούριο αρχείο χρειάζεται κι αυτό με τη σειρά του επιμέλεια, διότι είναι αδύνατον να δημιουργήσεις ένα τέλειο κείμενο.

Αν είναι έτσι, ίσως πείτε, γιατί να μην το επιμεληθείς εσύ ο ίδιος;**

Ένας λόγος είναι ότι, όπως όλοι ξέρουμε, είναι σχεδόν αδύνατον να επιμεληθείς δική σου δουλειά. Θα πιάσεις ορισμένα λάθη, άλλα όμως θα σου ξεφύγουν στη δεύτερη και στην τρίτη ανάγνωση, όπως ακριβώς σου ξέφυγαν στην πρώτη. Το έχουμε πάθει όλοι μας κάποια στιγμή. Προκειμένου να επιμεληθείς αποτελεσματικά τη δική σου δουλειά, θα πρέπει να πάρεις όσο μεγαλύτερη απόσταση μπορείς, να αφήσεις να παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα και να ασχοληθείς με άλλα πράγματα στο ενδιάμεσο. Όμως αυτό αφενός δεν είναι πάντα εφικτό, διότι οι προθεσμίες πιέζουν και πρέπει να παραδώσεις το έργο, αφετέρου σε αναγκάζει να αφιερώσεις ακόμη περισσότερο χρόνο στη δουλειά του postediting– ναι, σ’ αυτήν τη δουλειά που υποτίθεται ότι θα σου έπαιρνε λιγότερο χρόνο από τη μετάφραση!

Το να αφιερώσεις περισσότερο χρόνο αποκλείεται, φυσικά – μεταξύ άλλων επειδή δεν μπορείς να αφιερώσεις περισσότερο χρόνο σε μια δουλειά που σου αποφέρει λιγότερα χρήματα. Εξάλλου, εφόσον η όλη ιστορία με τη μηχανική μετάφραση υποτίθεται ότι εξοικονομεί χρόνο, θα ήταν γελοίο να καταλήξεις να χάνεις χρόνο.

Τι κάνουμε, λοιπόν;

Κάποιοι από εμάς απλώς αρνούμαστε να κάνουμε postediting και αποδεχόμαστε το γεγονός ότι δεν θα πάρουμε δουλειές από τις εταιρείες που είναι αποφασισμένες να δουλέψουν με μηχανική μετάφραση. Όσοι από εμάς αναλαμβάνουμε τέτοιες δουλειές, αναγκαζόμαστε να αλλάξουμε τον τρόπο εργασίας μας και να αφιερώνουμε λιγότερο χρόνο σε κάθε αρχείο, ώστε να είναι οικονομικά βιώσιμη η δουλειά. Αν δεν υπάρχει χρόνος για να διαβάσεις όλο το αρχείο και να δεις και το βίντεο, απλώς παραλείπεις το ένα από τα δύο. Το τελικό αποτέλεσμα είναι, φυσικά, η απώλεια ποιότητας.

Δεν είμαι βέβαιη αν οι μεταφραστικές εταιρείες το έχουν συνειδητοποιήσει αυτό ή όχι. Είτε το γνωρίζουν και δεν ενδιαφέρονται, είτε δεν έχουν ιδέα τι συμβαίνει.

Και ειλικρινά, δεν είμαι βέβαιη ποιο από τα δύο θα ήταν χειρότερο.

Τεχνικοί περιορισμοί

Τέλος, στους υποτίτλους πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και την επίδραση των τεχνικών περιορισμών, όπως είναι ο αριθμός χαρακτήρων και η ταχύτητα ανάγνωσης. Τις περισσότερες φορές, οι φράσεις που παράγονται από τη μηχανική μετάφραση υπερβαίνουν τον επιτρεπτό αριθμό χαρακτήρων και το όριο της ταχύτητας ανάγνωσης, αναγκάζοντάς μας να επεξεργαστούμε τη φράση για να την κάνουμε πιο σύντομη. Και τις περισσότερες φορές, αυτή η επεξεργασία δεν είναι απλώς μια διαγραφή δυο τριών λέξεων. Τις περισσότερες φορές πρέπει να αναδιατυπώσουμε, δηλαδή να σκεφτούμε και να αναδημιουργήσουμε – και φυσικά να ξαναγράψουμε.

Με άλλα λόγια, πρέπει να μεταφράσουμε από το μηδέν – αφού έχουμε ήδη χάσει τον χρόνο μας διαβάζοντας και εξετάζοντας την πρόταση της μηχανικής μετάφρασης.

Και τώρα;

Όλοι μου οι συνάδελφοι, απ’ όσο ξέρω, δεν συμπαθούν καθόλου τη μηχανική μετάφραση, όσον αφορά τους υποτίτλους. Οι περισσότεροι αποφεύγουν το postediting, σβήνουν το κείμενο της μηχανικής μετάφρασης όταν είναι διαθέσιμο, και αποφεύγουν τις προτάσεις της μηχανικής μετάφρασης όταν προσφέρεται ως βοήθημα.

Άρα λοιπόν, η μηχανική μετάφραση είναι τελείως άχρηστη;

Όχι βέβαια! Μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη σε άλλους τύπους μετάφρασης, όπως είναι τα νομικά ή οικονομικά κείμενα που έχουν μεγάλες επαναλήψεις ή τα ιατρικά και τεχνικά έγγραφα που έχουν εκτεταμένη ορολογία. Μπορεί να είναι χρήσιμη στο είδος του κειμένου όπου η ακρίβεια είναι κεφαλαιώδης και το ύφος είναι δευτερεύον. Όχι όμως και στη λογοτεχνία, όπου απαιτούνται ιδιαίτερα δημιουργικές λύσεις. Και οι υπότιτλοι, επιτρέψτε μου να το πω, είναι λογοτεχνία. Τα σενάρια είναι διάλογοι, όπως και τα θεατρικά έργα. Είναι ζωντανά, εκφραστικά, μοναδικά και πρέπει να αντιμετωπίζονται ανάλογα.

[ΣΧΟΛΙΑ: Έλαβα πολλά σχόλια από μεταφραστές που επεσήμαναν ότι τα ίδια ακριβώς προβλήματα υπάρχουν και σε άλλους τομείς της μετάφρασης, όπως τα νομικά, οικονομικά, ιατρικά και τεχνικά κείμενα. Παραθέτω:

“Αυτές είναι επί λέξει οι σκέψεις που περνούν από το μυαλό μου όταν σκέφτομαι τη μηχανική μετάφραση – παρόλο που μεταφράζω νομικά και οικονομικά κείμενα. Γεγονός που δείχνει ότι τα ίδια θέματα υπάρχουν και σε εκείνους τους τομείς.”

“Η μηχανική μετάφραση κάνει πάρα πολλά λάθη στη δικαστική ορολογία. Και το γεγονός ότι κάποια κείμενα είναι επαναλαμβανόμενα δεν έχει σημασία, διότι η μηχανική μετάφραση είναι ασυνεπής και μεταφράζει διαφορετικά τις ίδιες λέξεις σε άλλες προτάσεις …”

“Συμφωνώ μαζί σου, εκτός από το κομμάτι όπου λες ότι η μηχανική μετάφραση είναι χρήσιμη για νομικά και τεχνικά έγγραφα. Μάλιστα, κάποια από αυτά τα προβλήματα υπάρχουν κι εκεί, όπως το να παίρνεις μια μετάφραση σωστή μεν, αλλά όχι για το συγκεκριμένο πλαίσιο. Κι όταν είναι θαμμένη μέσα σε πολύ κείμενο, είναι ακόμη πιο δύσκολο να την εντοπίσεις.”

“Όλα αυτά τα ακανθώδη σημεία που εξηγείς τόσο ωραία, εκτός από τον περιορισμό των χαρακτήρων, εφαρμόζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο στην ιατρική ή στην τεχνική μετάφραση. Η αμφισημία που προκαλείται στα αγγλικά με την παράθεση ουσιαστικών χωρίς τη χρήση προθέσεων (που χρειάζονται στη γλώσσα-στόχο και που μπορεί να αλλοιώσουν πολύ το νόημα) είναι κάτι που η μηχανική μετάφραση (ή κάποιος που δεν είναι ειδικός στον τομέα) δεν μπορεί να χειριστεί χωρίς να μπλέξει. Επίσης, το γεγονός ότι η ειδική ορολογία είναι πολύ συγκεκριμένη δεν σημαίνει ότι η μηχανική μετάφραση μπορεί να την κατανοήσει, τα πράγματα δεν είναι άσπρο και μαύρο. Και δεν θα αναφέρω καν το επιχείρημα ότι οι ιατρικές μεταφράσεις επηρεάζουν ανθρώπινες ζωές, ενώ ο υποτιτλισμός αφορά μόνο την ψυχαγωγία και επομένως τα λάθη είναι πιο ανεκτά.”

“Δεν έχω δει ποτέ μου κανένα κείμενο (ούτε καν οικονομικό, νομικό, ιατρικό ή τεχνικό) όπου η μηχανική μετάφραση να είναι αρκετά ακριβής και το ύφος να μην έχει σημασία.” “Και μάλιστα μεγαλύτερη σημασία, δεδομένων των δυνητικών κινδύνων.”]

Η μετάφραση δεν είναι σκέτη πληκτρολόγηση. Η μετάφραση είναι σκέψη, συναίσθημα, αντιπαραβολή, αφομοίωση, αναδημιουργία. Και ας το πάρουμε απόφαση, καμιά μηχανική μετάφραση και καμιά τεχνητή νοημοσύνη δεν στέκει στο ύψος μιας τέτοιας δουλειάς – ακόμη. Όχι μέχρι να δημιουργήσουμε μια τεχνητή νοημοσύνη που δεν θα είναι μόνο πραγματικά ευφυής αλλά και ευαίσθητη, ώστε να σταθεί ως ίση πλάι στην ανθρώπινη ευφυΐα και ευαισθησία.

Ως τότε, προτιμώ την ανθρώπινη μετάφραση, ευχαριστώ.

%ce%b5%ce%b9%ce%ba%cf%8c%ce%bd%ce%b11

με γαρνιτούρα από ώρες και λεπτά, ευχαριστώ..
* Παρεμπιπτόντως, δεν είναι ακριβώς στο θέμα μας, αλλά η επιμέλεια ανθρώπινης μετάφρασης επίσης αξίζει καλύτερες αμοιβές. Ελάχιστες εταιρείες πληρώνουν δίκαιες αμοιβές για τη διόρθωση και την επιμέλεια. Φυσικά αυτό είναι ένα άλλο θέμα, αλλά αξίζει να το επισημάνουμε.

 

Σημείωση: To άρθρο αποτελεί μετάφραση του άρθρου “MT and AI in Subtitling” που αναρτήθηκε στο ιστολόγιο της συναδέλφου μεταφράστριας Τατιάνας Ραπακούλια.