της Ντίνας Τυροβολά

Ακολουθώντας το σκεπτικό και τη διαδικασία του Πρώτου «Translation Slam» για την Ελλάδα που έγινε στη Θεσσαλονίκη (βλ. αναλυτικά εδώ), μία ακόμα μεταφραστική μονομαχία έλαβε χώρα στην Αθήνα, στις 20 Ιουνίου 2015, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ ΛΕΑ υπό τη διοργάνωση της ΠΕΕΜΠΙΠ. Οι μεταφραστές Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και Νίκος Πρατσίνης διασταύρωσαν τα ξίφη τους για τη μετάφραση του διηγήματος «Tiempo de agua» του ισπανού συγγραφέα Miguel Á. Zapata στα ελληνικά, με διαιτητή τη μεταφράστρια Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη.

Ένα κείμενο που στο σύνολό του περιγράφει μια εικόνα ονειρική γεμάτη ήχους, με οικεία αντικείμενα, αλλά περίεργες συνάψεις λέξεων, παρουσιάζει πολλές δυσκολίες. Πώς λειτουργεί ο κάθε μεταφραστής; Βυθιζόμενος μέσα στο κείμενο, αφορμάται από τις δικές του εικόνες και προτιμήσεις (κρεβάτι-στρώμα), αναζητά τις δικές του ηχοποιητικές λέξεις για το νερό (παφλασμός-γουργουρητό), προσπαθεί να δώσει την κίνηση ή την ένταση του πρωτοτύπου στα ρήματα (βουίζοντας-κελαρύζοντας), να διαχειριστεί ορολογία (memoria reptiliana-ερπετοειδής εγκέφαλος;) και περίεργες συνάψεις (bailes de azar-κατά λέξη, χοροί της τύχης, flotaba amniótico-κατά λέξη, επέπλεε αμνιακός, hilos de agua-κατά λέξη, κλωστές νερού). Βγαίνοντας έξω από το κείμενο, προσπαθεί να αντιληφθεί τα συναισθήματα που γεννά το όνειρο: είναι ευχάριστο ή δυσάρεστο; Εμπεριέχει αίσθημα χαλαρότητας ή φόβου; Γιατί από αυτό εξαρτάται η κλίμακα έντασης και ύφους στην οποία τοποθετούνται οι λέξεις (π.χ. πλημμυρίζει-καλύπτει). Χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις στη μετάφραση (π.χ. ρολόι quartz); Οι ενεργητικές μετοχές στα ελληνικά μας βοηθούν ή μας δυσκολεύουν (π.χ. καταποντίζοντας);

Τίθενται και άλλα ζητήματα: αντιμετωπίζουμε το κείμενο από τη σκοπιά του αναγνώστη ή του αφηγητή; Πόσο πιστοί παραμένουμε στο πρωτότυπο, πόσο μπορούμε να παρέμβουμε σε μια έκφραση του συγγραφέα που δεν μας αρέσει; Τελικά μεταφέρουμε ή ερμηνεύουμε το συγγραφέα; Πόσο υπεισέρχεται η προσωπικότητα και το ύφος κάθε μεταφραστή στη μετάφραση; Ακόμα και το υποκειμενικό γούστο για κάποιες λέξεις (πώς ακούγονται, πολύ απλές, πολύ εξεζητημένες…); Πώς μπορεί να μας βοηθήσει η ετυμολογία ή η διαγλωσσική προσέγγιση μιας λέξης στην κατανόηση του ύφους (π.χ. azar-τύχη σε αραβικά, αγγλικά, γαλλικά); Πώς αντιλαμβάνονται οι φυσικοί ομιλητές της γλώσσας δυσνότητα σημεία;

Πιο φιλοσοφικά:

-Υπάρχει τέλεια μετάφραση;
-Όχι, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και οι συζητήσεις μπορούν να συνεχίζονται επ’ άπειρον.

-Γιατί ο χρόνος στη μετάφραση δεν είναι χρήμα;
-Γιατί η προθεσμία είναι πάντα συγκεκριμένη και πιεστική, το χρήμα είναι συνάρτηση αυτής.

-Γιατί δεν κάνουμε τις μεταφράσεις αυτόματα;
-Δοκιμάστε και κρίνετε μόνοι σας το αποτέλεσμα.

Και ένα ρητορικό:

-Γιατί δεν κάνουμε τις μεταφράσεις συλλογικά, αφού μας αρέσει τόσο και λειτουργεί;