Συνέντευξη του μήνα – Δήμητρα Σταφυλιά

(Μεταφράστρια – πρόεδρος της ΠΕΕΜΠΙΠ)

Μίλησέ μας για εσένα. Πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σου για τη μετάφραση και με τι ασχολείσαι τώρα;

Η απόφαση να σπουδάσω μετάφραση ήταν μια τυχαία και ευτυχής συγκυρία. Μάθαινα ήδη από μικρή ηλικία γαλλικά και αγγλικά, μεγάλωσα σε ένα πολύγλωσσο περιβάλλον, αλλά πάντα θεωρούσα τις γλώσσες ως βοήθημα και όχι ως επαγγελματική σταδιοδρομία. Στα χρόνια μου, τα παιδιά ωθούνταν σε παραδοσιακά επαγγέλματα και η μετάφραση δεν άνηκε σε αυτή την κατηγορία. Προετοιμαζόμουν ήδη για τις Πολυτεχνικές σχολές, όταν όλως τυχαίως διάβασα για το τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου στο βιβλίο του Επαγγελματικού Προσανατολισμού. Από την περιγραφή των σπουδών κατάλαβα αμέσως ότι ήταν κάτι που ταίριαζε στο χαρακτήρα και τις ικανότητές μου, χωρίς να εξετάσω ούτε τις δυσκολίες, ούτε τις προοπτικές απασχόλησης, χωρίς να αγχωθώ για το μέλλον. Ήξερα απλά ότι μου ταίριαζε. 20 χρόνια αργότερα δηλώνω ικανοποιημένη με την επιλογή μου.

Είναι ένα επάγγελμα από το οποίο μαθαίνω συνεχώς και ποτέ δεν υπάρχει βαρετή στιγμή, παρά τις φοβερές δυσκολίες του. Εργάζομαι πλέον ως ελεύθερη επαγγελματίας μεταφράστρια, κυρίως τεχνολογικής κατεύθυνσης. Θεωρώ ότι έχω αποκτήσει μια καλή σφαιρική γνώση του κλάδου όπου δραστηριοποιούμαι, δηλαδή της παραγωγής πολύγλωσσου περιεχομένου, από τη σύνταξή του στη γλώσσα προέλευσης μέχρι τη διάθεσή του στη γλώσσα στόχο σε οποιαδήποτε δυνατή μορφή. Παράλληλα, βλέποντας τον αγώνα των συμφοιτητών μου για την ανάδειξη του επαγγέλματος και της επιστήμης τους, αποφάσισα να δραστηριοποιηθώ πιο ενεργά στις δράσεις της Πανελλήνιας Ένωσης Επαγγελματιών Μεταφραστών Πτυχιούχων Ιονίου Πανεπιστημίου για την αναγνώριση, κατοχύρωση και ομαλοποίηση του μεταφραστικού κλάδου.

Ποια θεωρείς ότι είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι μεταφραστές σήμερα;

Τα προβλήματα είναι πολυάριθμα, πολυδιάστατα και πολυπαραγοντικά. Αυτή την περίοδο οικονομικής ανασφάλειας όμως έχουν μεγεθυνθεί σε ασφυκτικό βαθμό, χτυπώντας κυρίως τους νεοεισερχόμενους. Έχουμε μια άγρια, επιθετική και αφιλόξενη αγορά, στην οποία ανταγωνίζονται μεταφραστές διαφορετικών προσόντων και ικανοτήτων που χρησιμοποιούν ως εύκολη λύση τις χαμηλές τιμές για να νικήσουν τον «ανταγωνισμό». Ακόμα και οι μεταφραστικές προκηρύξεις του δημοσίου ενθαρρύνουν πρακτικές price dumping, πόσο μάλλον ο ελεύθερος επαγγελματίας που θέλει να επιβιώσει. Έχουμε έναν εκδοτικό κλάδο που καταρρέει και συμπαρασύρει τις αμοιβές στο βιβλίο. Έχουμε ένα τιμωρητικό εργασιακό πλαίσιο που δεν προστατεύει τον ελεύθερο επαγγελματία από τις αρπακτικές προθέσεις ασυνεπών και ύπουλων εταιρικών πελατών, παρά μόνο του μεταβιβάζει την ευθύνη, τιμωρώντας τον για την ασυνέπεια και δολιότητα άλλων. Έχουμε δυσανάλογες εισφορές σε ασφαλιστικά ταμεία και έμμεσους φόρους που τιμωρούν την παραγωγικότητα και την καινοτομία. Έχουμε ανύπαρκτες επιλογές δια βίου μάθησης που αναγκάζουν τους μεταφραστές να επενδύουν αδρά στη συνεχή τους επιμόρφωση, αλλά εκτός Ελλάδας τις περισσότερες φορές.

Πριν μερικά χρόνια θα μπορούσα να συμπεριλάβω την έλλειψη ενημέρωσης για τις προοπτικές επαγγελματικής σταδιοδρομίας και τη μη προώθηση της επιχειρηματικότητας, αλλά όλο και περισσότερο οι πανεπιστημιακές σχολές κάνουν προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση μέσω των γραφείων διασύνδεσης. Ωστόσο, οι σκόπελοι είναι τόσοι που πρέπει να αποκτήσεις έκτη αίσθηση για να αποφεύγεις τις κακοτοπιές. Για αυτό και θεωρώ ότι η συμμετοχή σε επαγγελματικούς συλλόγους μπορεί να αποτελέσει πυξίδα, καθώς η συλλογική εμπειρία στηρίζει το άτομο και το εντάσσει σε μια θεωρητικά πιο προστατευμένη κοινότητα.

Ως πρόεδρος της ΠΕΕΜΠΙΠ, έχεις ασχοληθεί αρκετά με το θέμα της κατοχύρωσης των επαγγελματικών δικαιωμάτων των μεταφραστών. Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα και ποιες εξελίξεις προβλέπεις για το άμεσο μέλλον;

Η προσπάθεια κατοχύρωσης των επαγγελματικών δικαιωμάτων αποτελεί κεντρικό άξονα των δραστηριοτήτων της ΠΕΕΜΠΙΠ και οι δράσεις της δεν ωφελούν μόνο τους ίδιους τους αποφοίτους του ΤΞΓΜΔ, αλλά εμμέσως και όσους έχουν λάβει μεταφραστική εκπαίδευση σε προπτυχιακό ή μεταπτυχιακό επίπεδο. Από την ίδρυσή μας, μεταξύ πολλών άλλων, έπρεπε να αντιμετωπίσουμε ένα πεπαλαιωμένο σύστημα που βασίζεται σε οθωμανικές διοικητικές αρχές, άλλα «ενδιαφερόμενα μέρη» που εδραίωσαν κάποια δικαιώματα πριν από πολλές δεκαετίες, αλλά και τη συστηματική παρεμπόδιση των προσπαθειών μας από ορισμένους γνωστούς-άγνωστους κύκλους.

Σκεφτείτε ότι από το 1986 είχαμε ένα πανεπιστημιακό τμήμα που παρήγαγε πολύγλωσσους μεταφραστές που θα μπορούσαν να στελεχώσουν τα μεταφραστικά τμήματα δημόσιων υπηρεσιών, οι οποίοι ωστόσο δεν μπορούσαν να διοριστούν έως και το 2005 περίπου στο δημόσιο, καθώς δεν συμπεριλαμβάνονταν στις προκηρύξεις του ΑΣΕΠ, και ότι μόλις το 2010 το Υπουργείο Εσωτερικών εξέδωσε εγκύκλιο ότι οι μεταφραστές στις δημόσιες υπηρεσίες θα πρέπει να είναι πανεπιστημιακής και όχι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τουλάχιστον διαβλέπω μια μικρή (αλλά τουλάχιστον υπαρκτή) διάθεση κάποιων φορέων να ακούσουν, υπάρχει μια αλλαγή νοοτροπίας, και σταδιακά ελπίζω να μπορέσουμε να συντελέσουμε στη βελτίωση των προτύπων, όπως για παράδειγμα όσον αφορά τη μετάφραση και τη διερμηνεία στην ποινική διαδικασία.

Ωστόσο, η νομοθετική αναγνώριση του μεταφραστικού επαγγέλματος αποτελεί πανευρωπαϊκό πρόβλημα που αντιμετωπίζεται με ημίμετρα, με αποτέλεσμα σε ορισμένες χώρες να δημιουργούνται ουσιαστικά προβλήματα επιβίωσης λόγω έλλειψης σωστού σχεδιασμού, όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη Ρουμανία. Βλέπουμε ευρωπαϊκά προγράμματα να ενθαρρύνουν μονοετείς σπουδές αμφίβολης προοπτικής, τα οποία επικεντρώνονται σε πρακτικές δεξιότητες που δεν αφορούν τη μεταφραστική διαδικασία, αποζητούν την αυτοματοποίηση της διαδικασίας, υποβιβάζουν το ρόλο του μεταφραστή και επιδιώκουν να θεσπίσουν πρότυπα απουσία του επαγγελματία. Ο μεταφραστής είναι στο στόμα όλων, αλλά παντελώς παραγκωνισμένος. Το σίγουρο είναι ότι βλέπουμε μια αλλαγή στους τομείς δραστηριοποίησης και ως εκ τούτου οι επαγγελματίες μεταφραστές θα πρέπει να επιδείξουν προνοητικότητα, προσαρμοστικότητα και αγωνιστικό πνεύμα για να μην τους συμπαρασύρει η επιθυμία μερικών για μείωση του κόστους εφαρμόζοντας τακτικές γραμμής παραγωγής σε πνευματική εργασία. Δυστυχώς προβλέπω ακόμα μεγαλύτερη πίεση, αλλά ελπίζω σε αντίσταση της μεταφραστικής κοινότητας σε ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο.

Ποιες συμβουλές θα έδινες στους νέους επαγγελματίες που μπαίνουν τώρα στο χώρο της μετάφρασης;

Πρέπει να γίνει σαφές ότι η μετάφραση, ακόμα και η τεχνική στην οποία δραστηριοποιούμαι, είναι ένα όμορφο αλλά δύσκολο, απαιτητικό και ψυχοφθόρο επάγγελμα. Εκτός από τις γλωσσικές και πολιτισμικές δεξιότητες, απαιτείται συνεχής μάθηση, μελέτη και εκπαίδευση, απορρόφηση μεγάλου όγκου πληροφοριών και οδηγιών, καλή οργάνωση, αυτοπειθαρχία, αφοσίωση, ευελιξία, ομαδικό πνεύμα και διάθεση συνεργασίας και δεκτικότητα στην καθοδήγηση. Συνεπώς:

α) κάντε μια έρευνα αγοράς, μαθητεύστε κάπου για 1-2 μήνες και βεβαιωθείτε ότι όντως είναι αυτό που θέλετε να κάνετε πριν αφιερώσετε χρόνο, χρήματα και κόπο για την επίσημη έναρξη της δραστηριότητάς σας

β) δημιουργήστε ένα επιχειρηματικό πλάνο, υπολογίστε το κόστος και τα δυνητικά έσοδα, και αντλήστε πληροφορίες από όπου μπορείτε για την προώθηση των υπηρεσιών σας και την εύρεση πελατών

γ) επιδείξτε επαγγελματική και δεοντολογική συμπεριφορά

δ) αναπτύξτε σχέσεις με συναδέλφους και μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια και πληροφορίες – μπορείτε να βρείτε ακόμα και κάποιον μέντορα που θα σας καθοδηγήσει, ώστε να αποκτήσετε πιο γρήγορα τριβή με τις πραγματικές απαιτήσεις εργασίας

ε) δημιουργήστε ένα πρόγραμμα δια βίου μάθησης σε βάθος π.χ. πενταετίας, ώστε να φροντίσετε για την εξέλιξη των δεξιοτήτων σας

στ) και μην αποθαρρύνεστε από αρνητικά σχόλια και προβλέψεις, γιατί όποιος δεν προσπαθεί μπορεί μεν να μην αποτυγχάνει, αλλά ούτε επιτυγχάνει

Interview of the month – Dimitra Stafylia

(Translator – President of PEEMPIP)

Tell us a little bit about yourself. What drove your interest in translation and what do you do now?

My decision to enter the world of translation studies was an accidental but happy coincidence. I grew up in a multilingual environment, learning English and French, but I always considered languages as being a career booster rather than a career in itself. Back then, children were steered to follow traditional professions, and certainly translation did not fall into that category. I was preparing for my final exams hoping to make it into one of the Engineering schools, when I happened to stumble across the Department of Foreign Languages, Translation and Interpreting of the Ionian University as I was browsing through a Careers School Guide. It occurred to me straight away that this matched perfectly my personality and skillset, so I took this decision without much thinking, without weighing the pros and cons or being aware of the difficulties or employment prospects, and without fussing about my future. I just knew it was right for me.

20 years later, I have to say that I am totally happy with my choice. I learn something new every day and there is never a dull moment, despite having gone through some horrible difficulties. I work as a technical freelance translator. I want to believe that I have gained an all around insight of my sector, i.e. the production of multilingual content, from source language content authoring to target language publication in any form or means. Somewhere along the way, seeing the struggle of my co-graduates and their efforts to raise the profile of their studies and profession, I decided to be more active via the Panhellenic Association of Professional Translators Graduates of the Ionian University (PEEMPIP) in the fields of professional rights recognition and implementation and the regulation of the translation sector.

In your opinion, which are the most important challenges that translators have to face today? 

The current problems are numerous, multidimensional and multifactoral. In this day and age of financial insecurity though, they have been augmented and have a stranglehold over newcomers mainly, who are particularly affected. There is a harsh, aggressive and inhospitable market environment, with translators of variable skills and abilities competing by lowering their rates beyond subsistence levels since they see it as an easy (and only) solution to “beat the competition”. Even translation-related public procurement competitions openly encourage price dumping practices, let alone a freelancer who is fighting for survival. There is a publishing sector following a downward spiral affecting literary translation rates. There is a punitive labour framework that fails to protect freelancers from the predatory intentions of bad payers and cunning business practices, all the same passing on the responsibility and punishing them for the financial shortcomings, deceitfulness and ill-intentions of others. There are disproportionate-to-earnings contributions for social insurance and indirect taxes that punish productivity and innovation. There are practically non-existent life-long learning offers forcing translators to invest heavily on their own continuous education, quite often attending courses abroad.

A few years back I would have included the lack of awareness and information about career prospects and a failure to promote entrepreneurialism among students, but nowadays universities seem to make efforts towards that direction through their career centres. However there are so many hitches out there, you need to develop a sixth sense to avoid pitfalls. This is why I strongly believe that participating in professional associations works like a compass – it supports professionals and helps them become part of a more protected community (at least in theory).

In your role as the President of PEEMPIP, you are involved in the issue of the establishment of professional rights for translators. How would you describe the situation in Greece today and what are your expectations for the near future?

The implementation of state-recognized professional rights is at the core of PEEMPIP’s activities. The association’s struggle does not only benefit all graduates of the Department of Foreign Languages, Translation and Interpreting of the Ionian University, but also indirectly anyone who has received some form of formal translation training at graduate or postgraduate level. Since our establishment, we had to deal with an outdated system based on old ottoman administrative concepts, other “interested parties” who had established certain rights many decades ago, but also the systematic stonewalling and hindrances to our efforts by certain “known-unknown” circles.

Just think that there is a state university department since 1986 producing multilingual translators that could have staffed state translation services, however it was impossible to get hired in public sector posts up until the mid 2000’s, since the diploma was not referenced in staffing competitions conducted by the Greek Supreme Council for Personnel Selection (ASEP). Furthermore, it was only in 2010 that the Ministry of Interiors issued a circular calling for all public sector agencies to hire translators of university education level and not secondary education level (i.e. high-school graduates). At least now I see a slight (but real) change of heart by some officials to listen, there is a change of mindset. Hopefully we shall be allowed to contribute to the improvement of standards, e.g. in the case of translation and interpreting in criminal proceedings.

However, the legal recognition of the translation profession is a pan-European problem that is dealt with half-measures (if any at all); as a result, there are serious problems in some countries due to a lack of planning, as is the case currently in Romania. We also see European programmes encouraging one-year courses of doubtful prospects, which focus on practical skills, unrelated to the translation process per se, following the trend of automation, thus downgrading the role of translators and seeking to set standards in the absence of professionals. Translators is everybody’s talk, but totally sidelined. One thing is certain. We are currently witnessing a general change of direction, therefore translators should be insightful, adaptable and combative so as not to be swept away by the efforts of some to reduce costs by implementing production line tactics to intellectual work. Unfortunately, I foresee even greater pressures and I hope that the resistance of the translation community both at European and local level is not going to be futile.

What would be your advice to the young professionals in the translation industry? 

It should be clear that translation, even technical translation which is my field, is a beautiful yet difficult, demanding, stressful and nerve-wracking profession. In addition to the prerequisite linguistic and cultural skills, you need to have a constant yearning for knowledge, study and education, you need to be able to absorb large volumes of information and instructions, you need to be well-organized, disciplined, dedicated, versatile, a team-player, co-operative and directable. Therefore:

a) do a market research, get an internship for a couple of months to make sure this is what you really want to do in life before you dedicate time, money and effort to start your professional activity;

b) prepare a business plan, estimate the costs and possible earnings, draw information however you can to promote your services and find new clients;

c) show good professional conduct and work ethics;

d) develop good relations with your colleagues and never hesitate to ask for help and information – you may even find a mentor to guide you through and help you get better accustomed with real-life working practices;

e) make a life-long learning plan e.g. over a 5-year period, to improve and develop your skills; and

f) do not get discouraged by negative talks and outlooks, because “it is better to have tried and failed than to have failed to try…”.