Archives: March 2014

Posted on by

 

Λόγω της άγνοιας που επικρατεί γύρω από το επάγγελμα του μεταφραστή αλλά και με αφορμή την κρίση (ή καλύτερα ύφεση) που βιώνουμε, ως μεταφραστές ακούμε συχνά πυκνά το ερώτημα: γιατί η μετάφραση να είναι «τόσο ακριβή»; Εδώ θα ήθελα λοιπόν να εξηγήσω σε τι ακριβώς συνίσταται αυτό που λέμε μετάφραση και πώς διαμορφώνονται οι τιμές της, για να αποπειραθώ να δώσω μια απάντηση σε αυτό το αιώνιο ερώτημα.

Η προετοιμασία

Η λήψη ενός νέου έργου από το μεταφραστή, είτε αυτό προέρχεται από μεταφραστική εταιρεία είτε από άλλον πελάτη (αλλά ιδίως στη δεύτερη περίπτωση) συνεπάγεται μια σχετική προετοιμασία. Μόλις λάβει το ή τα προς μετάφραση αρχεία, ο μεταφραστής πρέπει να μετρήσει τον όγκο τους για να προσδιορίσει και την τιμή που θα δώσει στον πελάτη του. Αυτό δεν είναι πάντα τόσο εύκολο: κάποιες φορές αρκεί να ανοίξει το έγγραφο και να μετρήσει τις λέξεις, αλλά αυτή θα λέγαμε ότι είναι μάλλον η λιγότερο παρά η περισσότερο πιθανή περίπτωση. Τα αρχεία που καλείται να μεταφράσει ένας μεταφραστής μπορεί να έχουν διάφορες μορφές (pdf, word, power point, excel, json, html, και ούτω καθεξής) και από τη στιγμή που θα τα λάβει, υπάρχουν δύο πιθανότητες:

α) το αρχείο είναι επεξεργάσιμο: τέλεια! Ανάλογα με το αν το αρχείο περιέχει επαναλήψεις ή όχι και με το μεταφραστικό εργαλείο που καλείται να χρησιμοποιήσει, ο μεταφραστής προβαίνει στην ανάλυση του αρχείου και καταμέτρηση των λέξεων με το μεταφραστικό πρόγραμμα της επιλογής του και στη συνέχεια υπολογίζει την τιμή που θα δώσει στον πελάτη του βάσει του αποτελέσματος αυτής της καταμέτρησης. Να εξηγήσουμε εδώ ότι οι επαναλήψεις είναι ουσιαστικά οι προτάσεις που επαναλαμβάνονται στο κείμενο και συνήθως χρεώνονται σε χαμηλότερη τιμή από την τιμή της «νέας λέξης», καθώς θεωρείται ότι η επεξεργασία και μετάφρασή τους απαιτεί λιγότερο χρόνο.

β) το αρχείο δεν είναι επεξεργάσιμο: ωχ! Αυτό σημαίνει ότι ο μεταφραστής μας πρέπει είτε να βρει ένα τρόπο να μετατρέψει το αρχείο σε επεξεργάσιμη μορφή (βλ. μετατροπή pdf σε word, που κάποιες φορές δεν είναι καν δυνατόν) είτε να χρησιμοποιήσει τις «μαντικές του ικανότητες» για να υπολογίσει κατά προσέγγιση τον αριθμό των λέξεων. Αυτό συνήθως σημαίνει ότι πρέπει να υπολογίσει τον αριθμό των λέξεων με το μάτι, και όπως φαντάζεστε, σ’αυτή τη διαδικασία χωρούν πολλά λάθη, τόσο προς όφελος όσο και εις βάρος του μεταφραστή.

Η μετάφραση

Ο μεταφραστής μας έχει εξασφαλίσει την ανάθεση του έργου, κατάφερε επιτέλους να ανοίξει τα αρχεία του με το μεταφραστικό του πρόγραμμα και είναι έτοιμος να ξεκινήσει τη δουλειά του. Τι συνεπάγεται λοιπόν αυτό;

α) έρευνα-αναζήτηση ορολογίας

Κάθε πεδίο και κλάδος της ανθρώπινης γνώσης έχει διαμορφώσει τη δική του ορολογία και το δικό του λεξιλόγιο. Δυστυχώς, οι μεταφραστές δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν τα πάντα, οπότε μεγάλο μέρος των καθηκόντων τους κατά τη μετάφραση ενός νέου έργου είναι η έρευνα (στο διαδίκτυο, σε λεξικά, ενίοτε και στο δρόμο) και αναζήτηση της σχετικής ορολογίας. Αυτό το μέρος της δουλειάς μπορεί να πάρει από 2 λεπτά μέχρι αρκετές ώρες (ίσως και μέρες, αν είναι πολύ άτυχος) και περιλαμβάνει από απλή αναζήτηση στο google images μέχρι τηλεφωνήματα και email σε γνωστούς και φίλους και υποβολή ερωτήσεων σε μεταφραστικά φόρουμ. Περισσότερα για αυτή τη διαδικασία σε αυτό το άρθρο της Κλεοπάτρας Ελαιοτριβιάρη.

β) αναζήτηση των κατάλληλων εκφράσεων στη γλώσσα προορισμού

Όπως και με την ορολογία, ο κάθε κλάδος έχει διαμορφώσει το δικό του ύφος και υιοθετήσει τις δικές του εκφράσεις. Άλλος είναι ο καβγάς μεταξύ δύο φίλων σε ένα λογοτεχνικό κείμενο και άλλες οι διαφορές μεταξύ των συμβαλλομένων μιας σύμβασης, άλλο το γουργούρισμα του στομαχιού μας και άλλες οι νόσοι του στομάχου. Παρότι σχεδόν όλοι οι μεταφραστές αργά ή γρήγορα εξειδικεύονται σε ένα (ή τουλάχιστον λίγα) είδη κειμένων και σιγά σιγά αναπτύσσουν μεγαλύτερη οικειότητα με τις εκφράσεις και το ύφος του κλάδου με τον οποίον ασχολούνται, σίγουρα θα τους τύχει να μεταφράσουν πολλά διαφορετικά κείμενα στη ζωή τους και άρα πρέπει κάθε φορά να προσαρμόζονται στις ειδικές απαιτήσεις τους.

γ) εύρεση του κατάλληλου τρόπου ανασύνταξης του λόγου

Αυτό είναι και το πιο δημιουργικό (και πιο δύσκολο) κομμάτι της μετάφρασης και προσωπικά μου θυμίζει τη διαδικασία λύσης των εξισώσεων στα μαθηματικά του λυκείου. Ενίοτε οι προτάσεις του πρωτοτύπου είναι συντεταγμένες με τρόπο που δεν απαιτεί μεγάλες αλλαγές κατά τη μετάφρασή τους στη γλώσσα προορισμού. Παρόλα αυτά, και ιδίως στην περίπτωση των ελληνικών, που συντακτικά διαφέρουν αρκετά από τις λατινογενείς γλώσσες (μιας και από αυτές καλούμαστε συνήθως να μεταφράσουμε), συχνά το έργο του μεταφραστή συνίσταται στην αποδόμηση του πρωτοτύπου και στη συνέχεια στην αναδόμηση του λόγου στη μετάφραση με τρόπο που ακούγεται φυσικός στα ελληνικά. Αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι αρκετά χρονοβόρα, ανάλογα με το βαθμό δυσκολίας της σύνταξης του πρωτοτύπου και τη διαφορετικότητά της από τη γλώσσα προορισμού.

Η τελική επεξεργασία

Αφού λοιπόν η διαδικασία της μετάφρασης ολοκληρωθεί, ο μεταφραστής πρέπει να περάσει στο τρίτο στάδιο της δουλειάς του, που είναι η τελική επεξεργασία του κειμένου. Αυτό το στάδιο διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τον τύπο του αρχείου, τη δυσκολία του περιεχομένου, τον τελικό αποδέκτη και τους όρους της συμφωνίας με τον πελάτη, αλλά σε γενικές γραμμές αποτελείται από τρία στάδια:

α) τελική ανάγνωση-έλεγχος του κειμένου

Αφού ολοκληρώσει τη μετάφραση, ο μεταφραστής πάντα (ή σχεδόν πάντα…) ξαναδιαβάζει το αποτέλεσμα του έργου του. Αυτή η διαδικασία είναι εξαιρετικά σημαντική για να διασφαλιστεί ότι δεν έχουν μείνει κάποια σημεία του κειμένου αμετάφραστα, ότι δεν υπάρχουν απροσεξίες και τυπογραφικά λάθη και ότι η μετάφραση αντιστοιχεί πλήρως στο πρωτότυπο αρχείο.

β) ορθογραφικός έλεγχος

Ο ορθογραφικός έλεγχος είναι ο καλύτερος φίλος μας. Εντοπίζει από αμετάφραστα σημεία μέχρι τυπογραφικά και κάποιες φορές συντακτικά λάθη και θεωρείται απαραίτητος για τη διασφάλιση της ποιότητας του τελικού αποτελέσματος.

γ) έλεγχος και προσαρμογή της μορφοποίησης

Αυτό το στάδιο μπορεί να είναι ένα από τα πιο χρονοβόρα στάδια της τελικής επεξεργασίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι μεταφραστές καλούνται να παραδώσουν τη μετάφρασή τους με την ίδια ακριβώς μορφή στην οποία την έλαβαν, το οποίο σημαίνει ότι μετά τη μετάφραση (και συνήθως, εξαγωγή από το μεταφραστικό τους εργαλείο) πρέπει να διασφαλίσουν ότι δεν έχουν γίνει αλλαγές στη μορφοποίηση και ότι όλα βρίσκονται στη θέση τους. Πρόκειται για μια πολύ πρωτόγονη διαδικασία DTP, η οποία ωστόσο δεν πληρώνεται επιπλέον και συνήθως θεωρείται αυτονόητη από τους πελάτες ή τις μεταφραστικές εταιρείες, παρότι δεν έχει άμεση σχέση με τη μετάφραση αυτή καθεαυτή.

Θα μπορούσα να γράψω πολλά ακόμα, αλλά φοβάμαι ότι θα κουράσω. Σημασία έχει να γνωρίζουμε ότι η χρέωση της κάθε λέξης περιλαμβάνει την προετοιμασία, την έρευνα, τον έλεγχο, τη μορφοποίηση του κειμένου και διάφορα διαχειριστικά καθήκοντα που συχνά δεν λαμβάνονται υπόψη από τους πιθανούς πελάτες. Κάθε βήμα αυτής της πολύπλοκης διαδικασίας που λέγεται μετάφραση απαιτεί χρόνο, κόπο και επαγγελματισμό. Αυτά είναι τα επιμέρους στοιχεία που διαμορφώνουν τις τιμές της μετάφρασης. Σε αντίθεση με αυτό που συχνά πιστεύεται, η μετάφραση δεν είναι μια δουλειά που «μπορεί να κάνει ο καθένας, απλά δεν έχει χρόνο». Δοκιμάστε το και θα με θυμηθείτε.

Posted on by

Συνέντευξη του μήνα – Κώστας Κουτσουρέλης

(Μεταφραστής, συγγραφέας,
νικητής του Βραβείου Άρη Αλεξάνδρου και του Βραβείου Λογοτεχνικής Μετάφρασης από τη Γερμανική Γλώσσα, 2012)

 

Please scroll down to read the interview in English.

Μιλήστε μας για εσάς. Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με τη μετάφραση;

Ξεκίνησα να μεταφράζω σχεδόν ενστικτωδώς, όταν φοιτητής ακόμη ξημεροβραδιαζόμουν πάνω στα ξένα κείμενα που με έθελγαν. Κάθε αναγνώστης άλλωστε κάνει κάτι παρόμοιο νοερά, ακόμα κι όταν καταπιάνεται με έργα γραμμένα στη δική του γλώσσα: τα μεταφράζει στη προσωπική του ιδιόλεκτο, τα βάζει να μιλήσουν με τη δική του φωνή. Στην πορεία βεβαίως το πράγμα πήρε άλλη τροπή, η μετάφραση έγινε προσήλωση, ενίοτε  εμμονή, κατά περιόδους βιοπορισμός. Σήμερα είναι για μένα κάτι τόσο αυτονόητο όσο και το πρωτότυπο γράψιμο: δημουργική  εργασία και συγχρόνως ευκαιρία να ασκηθώ σε αλλότριες μορφές και ιδέες, συχνά πολύ μακρινές από τις δικές μου.  

 

Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες της γερμανικής γλώσσας ως γλώσσας πηγής και τι θα συμβουλεύατε νεότερους συναδέλφους σας που ασχολούνται με μεταφράσεις σε αυτόν το γλωσσικό συνδυασμό;

Σε αντίθεση με άλλες γλώσσες, τις νεολατινικές λ.χ., η λογοτεχνική γερμανική είναι για μας ένας άλλος κόσμος. Διαφέρουν όχι μόνον οι γλωσσικοί τρόποι, αλλά και οι βιωματικές παραστάσεις, η υποκείμενη κοσμοεικόνα, η συναισθηματική κλίμακα. Ο Έλληνας μεταφραστής πρέπει να έχει πάντα προ οφθαλμών αυτή τη ριζική ξενότητα. Και να μη διστάζει να απομακρυνθεί από το ξηρό γράμμα αν θέλει να ανασυστήσει μορφικά και νοηματικά τα πρωτότυπα κείμενα με τα δικά του μέσα.

 

Ποιες ήταν οι σημαντικότερες δυσκολίες που συναντήσατε στη βραβευμένη μετάφρασή σας “Ύμνοι στη νύχτα” του Novalis και πώς τις αντιμετωπίσατε;

Το μεγαλύτερο πρόσκομμα ήταν η μορφική πολυμέρεια του έργου. Πεζός μακροπερίοδος λόγος, εδάφια βιβλικά στη ρυθμολογία τους, στίχοι και στροφές με ποικίλα μέτρα και ομοιοκατάληκτα σχήματα. Η μεγαλύτερη βοήθεια ήταν το έργο του Οδυσσέα Ελύτη. Αν δεν το γνώριζα, δεν νομίζω ότι θα κατανοούσα, όσο τέλος πάντων το κατάφερα, την ιδιαιτερότητα αυτού του σπουδαίου έργου. Γενικά, για τον Έλληνα μελετητή του γερμανικού ρομαντισμού, η οικειότητα με την ποίηση του Ελύτη είναι πιστεύω η καταλληλότερη εισαγωγή. Δίπλα στον ώριμο Σολωμό, τα «Ελεγεία της Οξώπετρας» είναι ο πιο σπουδαίος πόρος που διαθέτουμε προς αυτόν τον δυσπρόσιτο κόσμο.

 

Τέλος, τι θέση έχει κατά τη γνώμη σας η λογοτεχνική μετάφραση στο σύγχρονο οικονομικό/ εκδοτικό/μεταφραστικό περιβάλλον;

Δυστυχώς, η λογοτεχνική μετάφραση σε γενικές γραμμές είναι ένα ακόμα πλην στο εμπορικό και πνευματικό μας ισοζύγιο. Σας θυμίζω ότι ποσοστό 40-50% της εγχώριας βιβλιοπαραγωγής είναι μεταφράσεις, ποσοστό αδιανόητα υψηλό για μια ώριμη λογοτεχνία. Μέσα σ’ αυτόν τον απρόσωπο όγκο, οι όντως δημιουργικές μεταφράσεις, εκείνες που συνδιαλέγονται ισότιμα με το πρωτότυπο έργο και το προεκτείνουν στα καθ’ ημάς, περνούν συχνά απαρατήρητες. Κατ’ ανάγκην δε και η σχέση της ποιότητας με την ποσότητα αποβαίνει ευθέως αντίστροφη. Οι ποιητικές μας μεταφράσεις λ.χ. στον μέσο τους όρο είναι πολύ κατώτερες από εκείνες του Μεσοπολέμου. Από την άλλη πλευρά, είναι γνωστό τοις πάσι πόσο κακοπληρωμένη δουλειά είναι διαχρονικά η μεταφραστική. Και η κρίση έχει επιδεινώσει τα πράγματα κατά πολύ.

 

Interview of the month – Kostas Koutsourelis

(Translator, author,
winner of the Aris Alexandrou Prize and the Prize for Literary Translation from the German Language (2012).

Tell us a little bit about yourself. How did you first get involved in translation? 

I started translating almost instinctively, when, as a student, I spent days and nights working on foreign texts that inspired me. After all, each reader does something similar in his head, even when reading works in his own language: he translates them in his personal parlance, makes them speak in his own voice. However, later things changed and translation became my focus, at times my obsession and even my livelihood. Today it is as natural for me as writing itself: it is an act of creation and at the same time an opportunity for me to practice in other forms and ideas, often very distant from my own.

 

What are the particularities of German as a source language? What would be your advice to younger colleagues who are translating to and from this language?

Contrary to other languages, for example the Romance ones, German literary language is a whole new world to us. It differs, not only in terms of structure, but also in terms of the experiences it conveys, its subjective worldview, its emotional scale. The Greek translator must always have in mind this radical foreignness and never hesitate to distance himself from dry word-for-word translation if he wishes to reconstruct the original text’s form and meaning with his own means.

 

What were the major difficulties you faced in your awarded translation of “Hymns to the night” by Novalis and how did you overcome these difficulties? 

The greatest obstacle was the multitude of forms used in the book. Prose structured in long sentences, verses of a biblical rhythm, verses and stanzas in multiple metres and rhyme schemes. The work of Odysseas Elytis was my biggest ally. Had I not been familiar with it, I doubt I would be able to understand, at least to the degree that I did, the particularities of this great work. Generally speaking, I believe that Elytis’ poetry is the greatest introduction for Greek speakers interested in German romanticism. Besides Solomos’ mature poetry, “The Oxopetra Elegies” is our most important tool to enter this inaccessible world.

 

Finally, in your opinion, what is the role translation can play in today’s economic/publishing/translation environment?

Unfortunately, literary translation generally constitutes another “minus” in our commercial and cultural balance. It is worth mentioning that 40-50% of our domestic book production consists of translations-an extremely high percentage for a mature literature. In this impersonal multitude of translated works, the truly creative translations, which are equal to the original work and convey it to our reality, are often neglected. This inevitably leads to a negative ratio of quality versus quantity. As an example, our poetry translations are far inferior to the ones produced in the period between the two World Wars. On the other hand, it is a well-known fact that translation is very poorly remunerated, a problem that has been largely exacerbated due to the crisis.