Συνέντευξη του μήνα – Γιάννης Καλιφατίδης
(Μεταφραστής – μουσικός)

Please scroll down to read the interview in English.

Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σου με τη μετάφραση και με τη μουσική; Ποια είναι η κύρια απασχόλησή σου σήμερα;

Η ιστορία με τη μουσική κρατάει από την εφηβεία μου. Ίσως ξεκίνησε από περιέργεια, ίσως από αντίδραση, ίσως από μια ανάγκη για έκφραση. Όπως κι αν ξεκίνησε, η αλήθεια είναι ότι έζησα πάρα πολλά χρόνια προσαρμόζοντας την καθημερινότητά και τη ζωή μου ολόκληρη σε αυτό που λέγεται εναλλακτικό ροκ, αν και σήμερα θα το ονόμαζα μάλλον rock’n’roll. Για πολλά χρόνια ζούσα με μοναδικό μέλημα να ηχογραφώ δίσκους και να παίζω λάιβ – με το όποιο τίμημα σε ό,τι αφορά ανέσεις, επαγγελματική καριέρα σε αυτό που σπούδασα κτλ. Η μουσική ήταν ανέκαθεν απαραίτητη για να διατηρώ μια εσωτερική τάξη. Όταν για κάποιο διάστημα σταμάτησα να κάνω μουσική, χρειάστηκα κάτι άλλο για να ισοσταθμίσω το χάος που κατά τα άλλα με διέπει. Οπότε, βρήκα διέξοδο στη μετάφραση. Λίγο προτού αποφοιτήσω από το ΕΚΕΜΕΛ, έλαβα την πρώτη μου ανάθεση για λογοτεχνική μετάφραση και έκτοτε τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους. Πέρα από το πάθος και το συναίσθημα, η μετάφραση και η μουσική λειτουργούν για μένα πάνω σε μια βάση μαθηματικής λογικής, τρόπον τινά σαν αλγόριθμος. Λέξεις ή νότες που πρέπει να μπουν σε μια σειρά και να σχηματίσουν ένα αρμονικό σύνολο.

Εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία, η λογοτεχνική και θεατρική μετάφραση είναι για μένα το μοναδικό μέσο βιοπορισμού. Η μουσική είναι πλέον χόμπι, αν και αυτό δεν σημαίνει ότι την αντιμετωπίζω με λιγότερη σοβαρότητα.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο διαβάσαμε την άποψη ότι η μετάφραση μπορεί να παρομοιαστεί με μια νέα εκτέλεση ενός μουσικού κομματιού. Συμφωνείς με αυτή την παρομοίωση;

Ναι, μάλλον θα συμφωνήσω. Στην πραγματικότητα, επανεκτελείς και διασκευάζεις ένα έργο, είτε αυτό είναι κείμενο είτε μουσικό έργο. Καλείσαι να το μεταγράψεις σε μιαν άλλη γλώσσα και να το προσεγγίσεις με πάθος και σεβασμό. Πέρα από το όποιο ταλέντο και την τεχνική κατάρτιση ή ακόμα και τον υψηλό βαθμό βιβλιοφαγίας ενός μεταφραστή, θεωρώ ότι αυτά είναι δύο από τα σημαντικότερα κριτήρια για να πετύχει μια μετάφραση. Να μπεις βαθιά στο πετσί του συγγραφέα, να νιώσεις τον μουσικό ρυθμό πίσω από λέξεις και φράσεις, να συρθείς νοερά μαζί του στα καταγώγια και στα ιδρύματα, όπως στην περίπτωση του Ελβετού Friedrich Glauser που πάσχιζε μια ζωή να αποτοξινωθεί από τη μορφίνη. Όπως δηλαδή συμβαίνει και με ένα μουσικό έργο. Πολλές είναι οι διασκευές αλλά λίγες οι μπάντες που επαναπροσεγγίζουν το έργο δημιουργικά, σαν να το έχουν γράψει οι ίδιες. Αλλιώς μένεις απλώς μια cover band ή ένας cover μεταφραστής.

Ποια κοινά σημεία βρίσκεις μεταξύ της μουσικής και της λογοτεχνίας, και σε δεύτερο στάδιο, της λογοτεχνικής μετάφρασης;

Από τεχνικής άποψης, αμφότερα λειτουργούν με φράσεις, μουσικές ή κειμενικές. Σε ό,τι αφορά τη δημιουργία, πρόκειται για υψηλές μορφές τέχνης, δεδομένου ότι δίνουν στον δημιουργό την ευκαιρία να εξωτερικεύσει και να μοιραστεί τον ψυχικό του κόσμο. Αμφότερα γεννούν στον ακροατή ή στον αναγνώστη έντονα συναισθήματα. Θα έλεγα μάλιστα ότι ως προς αυτό η μουσική μάλλον υπερτερεί, μιας και μέσα σε 3-4 λεπτά μπορεί να σε εκτινάξει στα ουράνια ή να σε γκρεμίσει στην άβυσσο. Αντίθετα, ένα βιβλίο χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο για να σε κερδίσει και να σε συγκλονίσει. Υπό αυτή την έννοια, η μουσική λειτουργεί πιο άμεσα. Ωστόσο, επειδή εν γένει διαβάζουμε πολύ λιγότερα βιβλία απ’ ό,τι ακούμε μουσική, ένα καλό βιβλίο θα μείνει μέσα σου ανεξίτηλα χαραγμένο όπως και ένα τραγούδι που αγάπησες.

Από τα βιβλία που έχεις μεταφράσει, ποιο θα έλεγες ότι σε “σημάδεψε” περισσότερο και γιατί; 

Ένα βιβλίο στο οποίο ανατρέχω συχνά είναι Οι δακτύλιοι του Κρόνου του Γερμανού W. G. Sebald από τις εκδόσεις Άγρα. Αν και είχα την τύχη να μεταφράσω τέσσερα βιβλία του, το συγκεκριμένο αγγίζει κατά τη γνώμη μου το ανέφικτο, όχι μόνο όσον αφορά την εκφραστική δύναμη αλλά και τα θέματα που πραγματεύεται. Πρόκειται για έργο σπάνιας ευαισθησίας και βαθιά μελαγχολικό. Η πορεία του σύγχρονου πολιτισμού που καταλήγει στον ναζισμό παρομοιάζεται με τα απορρίμματα που εναποτίθενται υπό μορφή αστρικής σκόνης στους δακτυλίους του πλανήτη Κρόνου, συρρικνώνοντας τρόπον τινά τον ίδιο. Ο πολιτισμός μας δεν είναι παρά ένα γιγάντιο δέντρο που όσο μεγαλώνει και απλώνει κλαδιά, τόσο αποδυναμώνεται ο κορμός του, όντας αδύναμος να θρέψει τα παιδιά του. Γι’ αυτό και τα καταστρέφει – για να επιβιώσει ο ίδιος. Εκτός από πλανήτης, ο Κρόνος είναι ο τιτάνας της μυθολογίας που κατασπαράζει τα παιδιά του, από φθόνο, λαιμαργία, άγνοια και φόβο.

Όταν μετέφραζα το βιβλίο, ήταν στιγμές που μου ήταν αδύνατον να προχωρήσω. Συχνά κοιτούσα τις φράσεις μη τολμώντας να τις μεταφέρω στο χαρτί, από τρόμο, θλίψη ή ακόμη και οργή. Αν μου ζητούσες να βρω ένα αντίστοιχο μουσικό είδος, θα έλεγα μάλλον πως όταν διαβάζεις Sebald είναι σαν να ακούς τους Καναδούς Godspeed! You Black Emperor, οι οποίοι μάλιστα με συνόδευαν καθ’ όλη τη διάρκεια της μεταφραστικής διαδικασίας. Υπό αυτή την έννοια, Οι δακτύλιοι του Κρόνου είναι ένα βιβλίο όπου άλλοτε εναλλάσσονται και άλλοτε συνυπάρχουν η απόλυτη σιωπή και ο εκκωφαντικός θόρυβος.

Interview of the month – Yannis Kalifatidis
(Translator – musician)

What sparked your interest in translation and music? What is your main occupation today?

My relationship with music started in my teenage years. Perhaps out of curiosity, perhaps as a reaction, or maybe as a need to express myself. No matter how it started, the truth is that I spent many years adjusting my everyday life and my whole existence to the genre that is known as alternative rock, although today I would rather qualify it as rock’n’roll. For many years, my only concern was to record albums and to appear in live shows – which took its toll on my resources, on my career in the field of my studies etc. Music has always been necessary for me to be able to maintain some kind of internal order. When I stopped playing music for a while, I needed something else to compensate the chaos that generally characterizes me, so I found a way out through translation. Just before I graduated from EKEMEL, I got my first literary translation job and after that, things worked out on their own. Besides passion and emotion, translation and music are based on a mathematical logic, in a sort of an algorithm. Words or notes that must be put in the right order to create a harmonic whole.

During the last decade, literary and theatrical translation is my only livelihood. I only play music as a hobby, but that does not mean I see it less seriously than before.

In a recent article, we read that translation can be seen as the cover version of a track. Do you agree with this view?

Yes, I think I do. Actually, you create a new version of a work of art, be it a text or a music track. Your task is to rewrite it into a different language and to handle it with passion and respect. Besides the translator’s talent and technical training, or even his/her love for reading, I believe that these are two of the essential criteria that define a translation’s success. You have to get under the original author’s skin, to feel the musical rhythm behind words and phrases, to be mentally dragged along between dives and institutions, like in the case of the Swiss author Friedrich Glauser, who was struggling to get off morphine throughout his life. The same thing happens with a musical piece. There are many covers, but few are the bands that reapproach the piece creatively, as if they had written it themselves. Otherwise you are nothing more than a mere cover band or a cover translator.

In your opinion, what are the common elements between music and literature, and on a second level, literary translation?

From a technical point of view, both music and literature work with phrases, either musical or textual. As far as creativity is concerned, they are both high forms of art, as they offer the artist the opportunity to express and share his inner self. Both evoke intense emotions in the listener or reader. Indeed, I would say that music is even stronger in this respect, as it can lift you to the sky or throw you in the abyss in the space of 3-4 minutes.  On the other hand, you need much more time to feel touched and deeply shaken by a book. In this sense, music acts more directly. However, since generally we read much less books than we listen to music, a good book will stay with you forever, just like a song you really love.

Among the books you have translated, which one has stayed with you the most and why?

A book that I often go back to is The rings of Saturn by German author W. G. Sebald, published by Agra Publications. Although I had the luck to translate four of his books, I think that this specific book borders on the impossible, not only in terms of its power of expression, but also in terms of the themes it discusses. It is a deeply melancholic book, filled with a rare sensitivity. The course of modern civilization which ends up in Nazism is likened to the waste that accumulates in the form of dust on the rings of planet Saturn, causing the planet itself to shrink. Our civilization is nothing more than a gigantic tree; as it grows and spreads out its branches, its trunk becomes weaker and weaker, unable to feed its own children. That is why it ultimately destroys them – in order to survive. Besides a planet, in Greek mythology Saturn is also a Titan, who devours its children out of envy, gluttony, ignorance and fear.

While translating the book, at times I found it impossible to go on. I often stared at the phrases, afraid to put them on paper, dampened by fear, sadness or even anger. If I was asked to name a musical genre that corresponds to this book, I would say that reading Sebald is like listening to the Canadian band Godspeed! You Black Emperor, who actually kept me company throughout the translation process. In this sense, the Rings of Saturn is a book where absolute silence and deafening noise both alternate and coexist at times.