Interview of the month – David Bellos
(Princeton University professor – translator – writer) 

First of all, we’d like to say it’s an honour to have you on our blog. We have read your book Is that a fish in your ear? and we would like to ask what drove you to write it. It seems to be directed to a wider audience and not to translation professionals in particular. Would you say it’s an attempt to familiarise the public with the translation profession?  

You’re quite right: Is That a Fish in Your Ear? is not directed to translation professionals. They don’t need me to tell them what their job is!

The first spark was lit by a pompous, pink-faced parent at a gathering in Princeton, or rather, by his saying, as if he knew what he meant, that ‘translation is no subsitute for the original, of course’. I’ve always been irritated by received wisdom of that kind, but on this occasion the cliché struck me as more than silly—as just plain wrong. So I sat down and wrote a little diatribe. It amused me quite a lot. Then I wrote a few more essays on received wisdom about translation, and soon there emerged the idea for a whole book, initially called “The Truth About Translation”. From the start the aim was to get people who do not often think about translation to realise what sort of a thing it is. It’s a general education book, I suppose. And also an amusing one. Instruire et plaire, that’s always been my aim!

Do you think translators and the profession in general are sometimes underrated and why is that?

Yes, I do think that the profession is little understood and little valued. That is particularly true in the English-speaking world, which has the misfortune to speak the “top” language of the day. Misrecognition of the profession arises from lack of understanding of the nature, history, value and difficulty of the job its practitioners do. That’s what my book is about. But it is also about WHY translation matters, and it’s therefore, in its way, also a book about the nature of language and the nature of human life (or at least, one underlying dimension of it).

What do you enjoy the most in translation? Which are the biggest challenges you face?

That’s an entirely different matter. What I like about translating is the ways it draws on scholarly and technical knowledge, on the one hand, and on inventiveness and creativity, on the other. I enjoy that particular mix. But I also think (and know, from experience) that any text—every text—raises the same kinds of challenges for the translator, so I don’t really hierarchise text-types in terms of their challenges. From a translation point of view, there’s just as much interest, difficulty, and invention in a detective novel as in a poem by Rilke.

Tell us about Georges Perec, an author whose works you have translated. Is it this immersion into his work and mind that drove you to write his biography?

I was “driven” to write the biography by the unexpected and sudden success of the English translation of La Vie mode d’emploi. People wanted to know more about the author, and as I didn’t yet know very much myself, the best way to find out was to write a biography. I was very lucky, because the work on Perec turned out to be utterly fascinating, and I think Georges Perec A Life in Words is the best book I have written, or will ever write. It came at the right time.

We often see translators developing strong relationships with authors whose books they are translating. In your personal experience, what is the role of the literary translator and what is his relationship with the authors and the works he/she translates?

I have not worked with many living authors, and my relations with those I have translated have been quite varied. I get on well with Ismail Kadare, but that is partly because he has no doubt at all that what’s important in his work can be said in any language; he leaves me to be the judge of how to say it in English. Others are less accommodating. Translators into English have to cope with the fact that foreign writers often know some English, and think they can be the judge of the translation. (On some occasions, this may even be true.) Translators also have to cope with the fact that the English translation is by far the most important for the author’s career (and often for his income prospects.) The special role of English in the world today means that English translators of contemporary world authors have to be diplomats, negotiatiors and teachers too. It’s quite a strain.I try to explain the difference between “into English” and into other languages in my book with the distinction between “translating UP” and “translating DOWN”. It’s a crude distinction, but it grows out of my experience in the field, and also from looking at the history of the field.

What are your current projects? Are you translating anything at the moment?

I’ve just finished writing a quite big book about Victor Hugo’s Les Misérables, and I hope to take a break for the next few months. I expect I’ll poke my nose into its translation into French and irritate my translator the other way round. (I should add that had immense fun with the French translation of Fish and that Daniel Loayza, the translator, did a first-rate job, joining true scholarship with a wonderfully witty way with words. I do recommend it! Le Poisson et le Bananier, Flammarion, 2012, is every bit as good as the original, and in some respects rather better!)

I will probably do another Simenon novel next year, and maybe also a detective story by Frédéric Dard—but not straight away. I also have a full-time job!

*************************************************** 

Συνέντευξη του μήνα – David Bellos
(καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Princeton – μεταφραστής – συγγραφέας)

Πρώτα από όλα, να πούμε ότι είναι τιμή μας να σας φιλοξενούμε στο ιστολόγιό μας. Διαβάσαμε το βιβλίο σας «Is that a fish in your ear?» και θα θέλαμε να μάθουμε γιατί το γράψατε. Φαίνεται να απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό και όχι σε επαγγελματίες μεταφραστές συγκεκριμένα. Θα λέγατε ότι είναι μια απόπειρα να εξοικειωθεί το κοινό με το επάγγελμα του μεταφραστή; 

Ακριβώς:Το Is That a Fish in Your Ear? δεν απευθύνεται σε επαγγελματίες μεταφραστές. Περιττό να τους μάθω εγώ τη δουλειά τους!

Το πρώτο ερέθισμα προέκυψε σε μια συγκέντρωση στο Πρίνστον, όταν ένας αλαζόνας γονιός δήλωσε με στόμφο, ανάθεμα αν ήξερε και τι έλεγε, ότι «η μετάφραση δεν υποκαθιστά, φυσικά, το πρωτότυπο». Πάντα με ενοχλούσε να ακούω τέτοιου είδους σοφιστείες, αλλά στην προκειμένη περίπτωση το κλισέ μού ακούστηκε κάτι παραπάνω από χαζό -τελείως λάθος. Έκατσα λοιπόν και έγραψα μια αιχμηρή απάντηση. Και το διασκέδασα αρκετά. Ύστερα έγραψα μερικά ακόμα κείμενα για τις σοφιστείες που κυκλοφορούν για τη μετάφραση και σύντομα γεννήθηκε η ιδέα για ένα ολόκληρο βιβλίο, με τον αρχικό τίτλο «The Truth About Translation». Από την αρχή ο στόχος ήταν να βοηθήσω ανθρώπους που δεν τους απασχολεί συχνά η μετάφραση να συνειδητοποιήσουν περί τίνος πρόκειται. Είναι ένα βιβλίο γενικού εκπαιδευτικού χαρακτήρα, υποθέτω. Αλλά και ευχάριστο. Αυτός ήταν ανέκαθεν ο στόχος μου, Instruire et plaire!

Πιστεύετε ότι οι μεταφραστές και γενικότερα το επάγγελμα υποτιμώνται ορισμένες φορές και, αν ναι, γιατί;

Ναι, πιστεύω πράγματι πως το επάγγελμα είναι ελάχιστα κατανοητό και ελάχιστα εκτιμάται. Κυρίως μάλιστα στον αγγλόφωνο κόσμο, που έχει την ατυχία να μιλά την «κυρίαρχη» γλώσσα. Η ελλιπής αναγνώριση του επαγγέλματος απορρέει από την έλλειψη κατανόησης της φύσης, της ιστορίας, της αξίας και της δυσκολίας του έργου των μεταφραστών. Αυτό είναι το θέμα του βιβλίου μου, που εξηγεί ταυτόχρονα ΓΙΑΤΙ η μετάφραση είναι σημαντική, αποτελώντας έτσι και ένα βιβλίο για τη φύση της γλώσσας και τη φύση της ανθρώπινης ζωής (ή τουλάχιστον μιας διάστασης αυτής).

Τι είναι αυτό που σας αρέσει περισσότερο στη μετάφραση; Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε;

 Αυτό είναι άλλο. Αυτό που μου αρέσει στη διαδικασία της μετάφρασης είναι ότι στηρίζεται στις ακαδημαϊκές και τεχνικές γνώσεις από τη μια, αλλά και στην εφευρετικότητα και δημιουργικότητα από την άλλη. Μου αρέσει πολύ αυτό ακριβώς το μίγμα. Όπως επίσης πιστεύω (και γνωρίζω, από την εμπειρία μου) ότι όλα ανεξαιρέτως τα κείμενα γεννούν τις ίδιες προκλήσεις στους μεταφραστές, οπότε δεν ξεχωρίζω είδη κειμένων με βάση τις προκλήσεις τους. Από μεταφραστικής απόψεως, το ίδιο ενδιαφέρον, η ίδια δυσκολία και η ίδια εφευρετικότητα χαρακτηρίζουν τόσο ένα αστυνομικό μυθιστόρημα όσο και ένα ποίημα του Rilke.

Πείτε μας για τον Georges Perec, του οποίου έργα έχετε μεταφράσει. Εμβαθύνατε τόσο στο έργο και τον τρόπο σκέψης του που αποφασίσατε να γράψετε τη βιογραφία του;

Τη βιογραφία του την έγραψα λόγω της απροσδόκητης, ξαφνικής επιτυχίας της αγγλικής μετάφρασης του La Vie mode d’emploi. Ο κόσμος ήθελε να μάθει περισσότερα για τον συγγραφέα και καθώς ούτε εγώ ήξερα πολλά γι’ αυτόν, σκέφτηκα ότι ο καλύτερος τρόπος να μάθω ήταν γράφοντας τη βιογραφία του. Ήμουν πολύ τυχερός, γιατί η δουλειά μου πάνω στον Perec αποδείχθηκε τρομερά ενδιαφέρουσα και νομίζω ότι το Georges Perec A Life in Words είναι το καλύτερο βιβλίο που έχω γράψει ή θα γράψω ποτέ. Ήρθε την κατάλληλη στιγμή.

Συχνά βλέπουμε μεταφραστές να αναπτύσσουν καλές σχέσεις με τους συγγραφείς των βιβλίων που μεταφράζουν. Κατά την εμπειρία σας, ποιος είναι ο ρόλος του μεταφραστή λογοτεχνίας και ποια η σχέση του με τους συγγραφείς και τα έργα που μεταφράζει;

Δεν έχω ασχοληθεί με πολλούς εν ζωή συγγραφείς, αλλά οι σχέσεις μου με αυτούς που έχω μεταφράσει υπήρξαν ποικίλες. Έχω καλή σχέση με τον Ismail Kadare, αλλά αυτό οφείλεται εν μέρει στη βεβαιότητά του ότι τα στοιχεία που μετράνε στο έργο του μπορούν να ειπωθούν σε οποιαδήποτε γλώσσα, κι έτσι με αφήνει να κρίνω πώς θα το πω στα αγγλικά. Άλλοι συγγραφείς είναι λιγότερο ευέλικτοι. Όσοι μεταφράζουν προς τα αγγλικά έχουν να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι οι ξένοι συγγραφείς συχνά γνωρίζουν κάποια αγγλικά και νομίζουν ότι μπορούν να κρίνουν τη μετάφραση. (Σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί και να ισχύει.) Οι μεταφραστές έχουν επίσης να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι η αγγλική μετάφραση είναι με μεγάλη διαφορά η σημαντικότερη για την καριέρα του συγγραφέα (και συχνά για το μελλοντικό του εισόδημα.) Λόγω του ιδιαίτερου ρόλου των αγγλικών στον κόσμο σήμερα, όσοι μεταφράζουν προς αγγλικά πρέπει να είναι διπλωμάτες, να μπορούν να διαπραγματευτούν και να είναι καλοί δάσκαλοι. Δεν είναι εύκολο. Στο βιβλίο μου προσπαθώ να εξηγήσω τη διαφορά μεταξύ του προς αγγλικά και προς άλλες γλώσσες, χρησιμοποιώντας διακριτά τις εκφράσεις «translating UP» και «translating DOWN» αντίστοιχα. Είναι χονδροειδής διάκριση, αλλά εκεί με οδηγεί η εμπειρία μου στο πεδίο, καθώς και η ιστορία του.

Με τι έργα ασχολείστε τώρα; Μεταφράζετε κάτι αυτή τη στιγμή;

Μόλις τελείωσα τη συγγραφή ενός αρκετά μεγάλου βιβλίου για τους Άθλιους του Βίκτωρος Ουγκώ και ελπίζω να κάνω διάλλειμα τους επόμενους μήνες. Φαντάζομαι ότι θα παρέμβω στη μετάφρασή του στα γαλλικά και θα  ενοχλήσω το μεταφραστή μου με τη σειρά μου. (Πρέπει να προσθέσω ότι διασκέδασα πολύ με τη γαλλική μετάφραση του Fish και ότι ο Daniel Loayza, ο μεταφραστής, έκανε φοβερή δουλειά, συνδυάζοντας την επίπονη έρευνα με ένα πανέξυπνο στυλ έκφρασης. Το συνιστώ λοιπόν! Το Le Poisson et le Bananier, Flammarion, 2012 είναι σε όλα τόσο καλό όσο και το πρωτότυπο και από κάποιες απόψεις μάλλον καλύτερο!)

Μάλλον θα μεταφράσω κι άλλο μυθιστόρημα του Simenon του χρόνου και ίσως και μια αστυνομική ιστορία του Frédéric Dard— αλλά όχι αμέσως. Έχω παράλληλα και δουλειά με πλήρες ωράριο!