Διαβάστε τη συνέντευξη στα ελληνικά εδώ
John is an experienced legal translator with a background in law. We asked him how he ventured into translation, how he deals with the specific challenges of his specialisation and what are some of the best ways to specialise in this field.
Tell us a bit about yourself. How and where did you first learn Greek and how did you decide to venture into legal translation?
Hi, I’m originally from Ireland. I lived in Greece for 15 years and now live in London. I’m a legal translator and have been doing this job for 21 years now. I was also recently elected to the Board of FIT Europe.
I started learning Greek when I was at university, doing some research about environmental law; the idea was to compare the legal systems in two peripheries of the European Union. From early on I had an interest in comparative law, which is an essential tool for any legal translator. I used to teach law too; and law –as you know- is all about language anyway. So it was easy for me to combine my knowledge of law with my interest in language. The perfect combination for a legal translator.
What are the main challenges and “traps” when translating legal texts, especially between two different legal systems?
I studied law in Northern Ireland which has its own legal system within the UK, but of course it is based on the common law. The Greek legal system comes from a completely different tradition, based on Roman and civil law, so it can be very hard to describe the way things are done in the Greek context through the medium of English. Lots of things don’t match up, there are often no simple equivalents for terms, ideas or concepts. Plus with Greek you have a couple of added layers of difficulty and complexity: firstly, the switch from purist Greek to the demotic form; the purist form is still very evident in legal documents even today, and secondly the Greek in Cyprus, especially in a legal setting, is completely different from that in Greece: different terms, different concepts, different ways of seeing the world, different ways of presenting information. So translating from Greek to English can be a real challenge.
You need to have a very strong grasp of the two legal systems you are translating between; and a decent understanding of comparative law. Sometimes concepts may appear to be the same at a superficial level but when you take a comparative law approach, and peel back the layers you realise that what you thought was an easy equivalent, isn’t in fact equivalent at all because the concept in each legal system has a slightly different focus. I remember a paper given at a legal translation conference in early 2017 which talked about negligence in 3 different legal systems; but in each system the losses which were being compensated were radically different. Can we really say that negligence in system A is the same as in system B when it is rectifying a different sort of wrong? As a legal translator you really need to be attuned to that sort of detail which means that in-depth research needs to be a core part of what you do.
How do you approach legal terms that have no precise equivalent in the target language?
Let’s take the example of antiparochi; it became common in Greece in the 50s, 60s and 70s as the country experienced a building boom as people flooded into the cities and anyone with land found it tempting to hand the land over to a contractor who would build an apartment building and give the landowner a couple of flats in return. There isn’t anything like it in the UK that I am aware of. If you check the legal dictionaries they will give various terms that don’t really reflect what the term is really about. That tends to be a major problem with legal dictionaries; often they provide no context for when the suggested terms should be used, and offer no clues as to how to decide between the choices available.
That’s where some knowledge of translation theory can be very useful. It suggests that there are various tools and techniques available to the translator; you can’t just rely on a dictionary. These include the use of calques, loan words or neologisms, even translator’s notes to provide an explanation about what the term means. Which approach you use will often depend on who your client is. If you know the document is intended to be read by lawyers and filed in court you need to be as precise as possible; if the client is someone buying an apartment then you can a bit more lax because their primary concern is to understand what they are agreeing to. So how you translate a term, especially one for which there is no easy equivalent, will vary depending on context. You hear a lot of suggestions about what antiparochi should be in English, but my personal favourite is land-for-flats system. Simple, easy-to-understand, and to the point.
Sometimes concepts may appear to be the same at a superficial level but when you take a comparative law approach and peel back the layers you realise that what you thought was an easy equivalent, isn’t in fact equivalent at all because the concept in each legal system has a slightly different focus.
What would you advise colleagues who wish to specialise in legal translation? How should they go about it?
There’s a massive debate in the legal translation literature about whether someone who has studied law or someone who has studied translation makes the best legal translator. I can’t answer that definitively but from my experience someone without a background in law is at more of a disadvantage because they need to learn the law of two countries, of two legal systems. Someone with a background in law already has a foot on the ladder, and simply needs to become an expert in the other system.
Legal training equips your mind with certain tools that make it much easier to figure out things in the second legal system. I’m not saying it is impossible for someone without legal training to become a legal translator, it just requires a lot more hard work, study and effort; plus the risks of errors being made is definitely higher. That’s not to say that you will never make errors if you’ve studied law then come to translation. To err is human after all.
If you come to legal translation from a translation background, areas you really need to focus on are comparative law, to be able to distinguish between different conceptualisations of the world by different legal systems; procedural law in both systems (how the courts work, how legal proceedings are filed, and so on); the substantive areas of law you are interested in working in -say contract law or land law-; and, strange as it may sound, legal philosophy. A legal translator needs to be able to understand how a lawyer reasons, how he or she thinks, how he or she conceptualises things, put arguments, uses hypothetical reasoning and so on. A firm grounding in legal philosophy can help with that. And of course, legal philosophy in the common law and civil law is very different, so you need to read up on both.
You asked me how to go about specialising in legal translation.
If you come from a translation background, get a law degree ideally. In Greece there are no degree courses in legal translation, you’d have to go abroad to do that. The University of London will be offering one from autumn this year. Other European countries offer great degree courses in legal translation for their own languages. University of Trieste has great expertise in the field for Italian, for example.
If doing another degree is prohibitive, read as widely as possible about the two legal systems you are interested in.
If you come from a legal background, either study translation or read widely about translation theory before diving straight into translation, and of course make sure your language skills in both languages are strong.
Continuous professional development is also vital. You can’t possibly know all areas of law but you can acquire expertise in certain areas, just like lawyers do. So regularly attending conferences on law and on legal translation is important; especially conferences on law because the law is always developing and changing and it pays to keep up to date.
What are some good resources in the Greek to English / English to Greek language combination?
This is one of the major problems with languages of limited diffusion. A major lack of resources targeted at translators. Basically there are few resources in the field. There are some books in Greek, like Prof. Krimpas’ excellent book on legal terminology, but they can be counted on one hand. A couple of the Greek legal codes have been translated into English; the quality varies a lot from below average to ok; plus lots of the key texts have never been properly translated. What you tend to end up with is everyone translating laws / codes differently, whereas with major languages like French and German, official translations of key legislation and codes are easily available.
But the major problem is a lack of decent dictionaries. I’ve already said that dictionaries won’t solve all the problems or answer all the questions but they are good starting point. The problem with GR-EN / EN-GR is that there is paucity of good legal dictionaries. There are in fact quite a few legal dictionaries in that combination, they just tend to be problematic: mere word lists in effect, or a massive choice of potential things to choose from, but no explanation of how to differentiate between them. In other languages like French, academics or even individual translators have prepared legal dictionaries designed to overcome those problems. In Greece, we haven’t quite got to that stage.
********************************************
Ο John είναι έμπειρος μεταφραστής νομικών κειμένων με σπουδές νομικής. Τον ρωτήσαμε πώς αποφάσισε να ασχοληθεί με τη μετάφραση, πώς αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της ειδίκευσής του και τι θα συμβούλευε συναδέλφους που επιθυμούν να ειδικευτούν στη νομική μετάφραση.
Μίλησέ μας για σένα. Πώς και πού έμαθες ελληνικά και πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με τη νομική μετάφραση;
Κατάγομαι από την Ιρλανδία. Έμεινα 15 χρόνια στην Ελλάδα και σήμερα ζω στο Λονδίνο. Εδώ και 21 χρόνια εργάζομαι ως μεταφραστής νομικών κειμένων. Επίσης, πρόσφατα εκλέχτηκα στο Διοικητικό Συμβούλιο της FIT Europe.
Άρχισα να μαθαίνω ελληνικά στο πανεπιστήμιο, στο πλαίσιο της έρευνάς μου στον τομέα του περιβαλλοντικού δικαίου. Ήθελα να συγκρίνω τα νομικά συστήματα σε δύο περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από νωρίς μου τράβηξε το ενδιαφέρον το συγκριτικό δίκαιο, που αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για κάθε μεταφραστή νομικών κειμένων. Κάποτε ήμουν και καθηγητής νομικής —και όπως ξέρετε, η νομική έχει άμεση σχέση με τη γλώσσα. Έτσι, μου ήταν εύκολο να συνδυάσω τις γνώσεις μου στον τομέα του δικαίου με το ενδιαφέρον μου για τη γλώσσα. Ήταν ο τέλειος συνδυασμός για ένα μεταφραστή νομικών κειμένων.
Ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις και «παγίδες» στη μετάφραση νομικών κειμένων, ειδικά μεταξύ δύο διαφορετικών νομικών συστημάτων;
Σπούδασα νομική στη Βόρεια Ιρλανδία, η οποία έχει δικό της σύστημα εντός του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά φυσικά βασίζεται στο κοινοδίκαιο. Το ελληνικό νομικό σύστημα προέρχεται από μια εντελώς διαφορετική παράδοση και βασίζεται στο ρωμαϊκό και στο ηπειρωτικό δίκαιο, επομένως πολλές φορές είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς τις διαδικασίες που ακολουθούνται στην Ελλάδα χρησιμοποιώντας τα αγγλικά. Σε πολλά πράγματα δεν υπάρχουν αντιστοιχίες και συχνά δεν υπάρχουν απλές ισοδυναμίες όρων, ιδεών ή εννοιών. Επιπλέον, τα ελληνικά χαρακτηρίζονται από δύο ακόμα επίπεδα δυσκολίας και πολυπλοκότητας: πρώτον, η μετάβαση από την καθαρεύουσα στη δημοτική, καθώς η καθαρεύουσα έχει ακόμα και σήμερα έντονη παρουσία στα νομικά κείμενα, και δεύτερον, το γεγονός ότι τα ελληνικά της Κύπρου, ιδίως σε νομικά θέματα, είναι εντελώς διαφορετικά από τα ελληνικά της Ελλάδας: χρησιμοποιούν διαφορετικούς όρους, έννοιες, κοσμοθεωρίες και τρόπους παρουσίασης των πληροφοριών. Επομένως, η μετάφραση από τα ελληνικά στα αγγλικά μπορεί να αποτελεί πραγματική πρόκληση.
Πρέπει κανείς να έχει πολύ καλή γνώση των δύο νομικών συστημάτων, καθώς και αρκετά καλή αντίληψη του συγκριτικού δικαίου. Κάποιες φορές οι έννοιες μπορεί να μοιάζουν ίδιες σε επιφανειακό επίπεδο, αλλά, αν τις εξετάσει κανείς από την οπτική του συγκριτικού δικαίου και αρχίσει να τις μελετά σε βάθος, αντιλαμβάνεται ότι τελικά τα φαινόμενα απατούν και δεν υπάρχει ισοδυναμία, γιατί η έννοια σε κάθε νομικό σύστημα είναι ελαφρώς διαφορετική. Θυμάμαι μια ομιλία σε ένα συνέδριο νομικής μετάφρασης στις αρχές του 2017 σχετικά με την έννοια της αμέλειας σε 3 διαφορετικά νομικά συστήματα: οι ζημίες που αποζημιώνονται σε κάθε σύστημα ήταν εντελώς διαφορετικές. Μπορούμε άραγε να πούμε ότι η αμέλεια στο σύστημα Α είναι το ίδιο με την αμέλεια στο σύστημα Β, όταν η αδικία που επανορθώνεται είναι διαφορετική; Ως μεταφραστής νομικών κειμένων, πρέπει κανείς να προσέχει ιδιαίτερα αυτές τις λεπτομέρειες, γεγονός που σημαίνει ότι η διεξοδική έρευνα πρέπει να αποτελεί κεντρικό άξονα της δουλειάς του.
Πώς αντιμετωπίζεις νομικούς όρους που δεν έχουν ακριβές ισοδύναμο στη γλώσσα στόχο;
Ας πάρουμε ως παράδειγμα την αντιπαροχή: ο όρος αυτός ήταν συνηθισμένος στην Ελλάδα τις δεκαετίες του ’50, ’60 και ’70, την περίοδο του οικοδομικού πυρετού. Ο κόσμος κατέφτανε σωρηδόν στις πόλεις και όσοι είχαν οικόπεδα έμπαιναν στον πειρασμό να τα δώσουν σε εργολάβους, οι οποίοι έχτιζαν πολυκατοικίες με αντάλλαγμα δύο-τρία διαμερίσματα. Από όσο ξέρω, δεν συνέβη ποτέ κάτι αντίστοιχο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αν ψάξει κανείς σε νομικά λεξικά θα βρει διάφορους όρους που δεν αντανακλούν την πραγματική σημασία της αντιπαροχής. Αυτό είναι και ένα μεγάλο πρόβλημα με τα νομικά λεξικά: συχνά δεν μας δίνουν συγκείμενο που να προσδιορίζει πότε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οι προτεινόμενοι όροι ούτε οποιαδήποτε διευκρίνιση για το πώς να επιλέξει κανείς μεταξύ των διαθέσιμων αποδόσεων.
Εδώ μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα η θεωρία της μετάφρασης. Σύμφωνα με αυτήν, υπάρχουν διάφορα εργαλεία και τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας μεταφραστής —δεν μπορούμε να βασιζόμαστε μόνο στα λεξικά. Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιήσει έκτυπα, μεταφραστικά δάνεια ή νεολογισμούς, ακόμα και σχόλια του μεταφραστή, για να αποσαφηνίσει την έννοια. Η προσέγγιση που θα χρησιμοποιήσει ο μεταφραστής εξαρτάται συχνά από τον πελάτη του. Αν ξέρει ότι το έγγραφο πρόκειται να διαβαστεί από δικηγόρους και να υποβληθεί στο δικαστήριο, η μετάφραση πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ακριβέστερη. Αν όμως ο πελάτης είναι κάποιος που θέλει να αγοράσει ένα διαμέρισμα, τότε μπορεί να είναι λίγο πιο χαλαρός στις αποδόσεις του, γιατί το ζητούμενο είναι κυρίως να καταλάβει ο πελάτης τι υπογράφει. Επομένως, ο τρόπος που μεταφράζουμε έναν όρο, ειδικά αν για τον όρο αυτόν δεν υπάρχει απλή ισοδυναμία στην άλλη γλώσσα, διαφέρει ανάλογα με το συγκείμενο. Υπάρχουν διάφορες προτάσεις για την απόδοση της λέξης «αντιπαροχή» στα αγγλικά, αλλά προσωπικά προτιμώ τον όρο «land-for-flats system». Είναι απλός, ευνόητος και ακριβής.
Κάποιες φορές οι έννοιες μπορεί να μοιάζουν ίδιες σε επιφανειακό επίπεδο, αλλά, αν τις εξετάσει κανείς από την οπτική του συγκριτικού δικαίου και αρχίσει να τις μελετά σε βάθος, αντιλαμβάνεται ότι τελικά τα φαινόμενα απατούν και δεν υπάρχει ισοδυναμία, γιατί η έννοια σε κάθε νομικό σύστημα είναι ελαφρώς διαφορετική.
Τι θα συμβούλευες συναδέλφους που θέλουν να ειδικευτούν στη νομική μετάφραση; Τι μπορούν να κάνουν για να το επιτύχουν;
Στη βιβλιογραφία σχετικά με τη νομική μετάφραση γίνεται μεγάλη συζήτηση σχετικά με το αν καλύτερος μεταφραστής νομικών κειμένων είναι κάποιος που έχει σπουδάσει νομική ή κάποιος που έχει σπουδάσει μετάφραση. Δεν μπορώ να απαντήσω με σιγουριά, αλλά από την εμπειρία μου πιστεύω ότι αν κάποιος δεν έχει νομικό υπόβαθρο έχει το μειονέκτημα ότι πρέπει να μάθει το δίκαιο δύο χωρών, δύο νομικών συστημάτων. Αντίθετα, κάποιος που έχει σπουδάσει νομική έχει ήδη κάνει την αρχή και πρέπει απλά να αποκτήσει ειδίκευση στο άλλο σύστημα.
Οι νομικές σπουδές μας εξοπλίζουν με κάποια εργαλεία που διευκολύνουν πολύ την κατανόηση του δεύτερου νομικού συστήματος. Δεν λέω ότι είναι αδύνατον να γίνει κανείς μεταφραστής νομικών κειμένων εάν δεν έχει σπουδάσει νομική, αλλά απλώς ότι θα χρειαστεί πολύ περισσότερη σκληρή δουλειά, μελέτη και προσπάθεια. Παράλληλα, ο κίνδυνος να κάνει λάθη είναι σίγουρα μεγαλύτερος. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι αν έχεις σπουδάσει νομική και μετά καταπιαστείς με τη μετάφραση δεν θα κάνεις ποτέ λάθη. Άλλωστε, τα λάθη είναι ανθρώπινα.
Αν μπει κανείς στη νομική μετάφραση από μεταφραστικό υπόβαθρο, οι τομείς στους οποίους θα πρέπει να εστιάσει είναι το συγκριτικό δίκαιο, ώστε να είναι σε θέση να διακρίνει μεταξύ των διαφορετικών κοσμοθεωριών των διαφορετικών νομικών συστημάτων, το δικονομικό δίκαιο και στα δύο συστήματα (πώς λειτουργούν τα δικαστήρια, πώς κινούνται οι δικαστικές διαδικασίες, κ.ο.κ), οι κλάδοι δικαίου στους οποίους ενδιαφέρεται να εργαστεί —για παράδειγμα, ενοχικό δίκαιο ή εμπράγματο δίκαιο— και, όσο περίεργο κι αν ακούγεται, η φιλοσοφία δικαίου. Ένας μεταφραστής νομικών κειμένων πρέπει να μπορεί να κατανοήσει τον συλλογισμό ενός δικηγόρου, πώς σκέφτεται, πώς αντιλαμβάνεται τα πράγματα, πώς προβάλλει επιχειρήματα, πώς χρησιμοποιεί την υποθετική συλλογιστική κ.ο.κ. Μια καλή βάση στη φιλοσοφία δικαίου μπορεί να τον βοηθήσει ιδιαίτερα. Φυσικά, η φιλοσοφία δικαίου στο κοινοδίκαιο είναι πολύ διαφορετική από ότι στο ηπειρωτικό δίκαιο, οπότε πρέπει κανείς να μελετήσει και τις δύο.
Με ρωτήσατε πώς μπορεί κανείς να ειδικευτεί στη νομική μετάφραση.
Αν το υπόβαθρό του είναι στη μετάφραση, ιδανικά θα πρέπει να σπουδάσει νομική. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει πτυχίο νομικής μετάφρασης, οπότε για να το αποκτήσει θα πρέπει κανείς να πάει στο εξωτερικό. Φέτος το φθινόπωρο ξεκινά ένας τέτοιος κύκλος σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Άλλες ευρωπαϊκές χώρες προσφέρουν επίσης αξιόλογους κύκλους σπουδών στη νομική μετάφραση στις γλώσσες τους. Για παράδειγμα, το Πανεπιστήμιο της Τεργέστης έχει μεγάλη πείρα στον κλάδο για την ιταλική γλώσσα.
Αν το δεύτερο πτυχίο είναι απαγορευτικό, ας μελετήσει όσο το δυνατόν περισσότερο τα δύο νομικά συστήματα που τον/την ενδιαφέρουν.
Αν το υπόβαθρό του είναι στη νομική, μπορεί είτε να σπουδάσει μετάφραση είτε να μελετήσει σε βάθος τη θεωρία της μετάφρασης προτού ξεκινήσει να μεταφράζει, και φυσικά να βεβαιωθεί ότι οι γλωσσικές δεξιότητές του και στις δύο γλώσσες είναι άριστες.
Επίσης σημαντική είναι και η συνεχής επαγγελματική εξέλιξη. Δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς όλους τους κλάδους δικαίου, αλλά μπορεί να ειδικευτεί σε ορισμένους, όπως κάνουν οι δικηγόροι. Επομένως, είναι σημαντικό να παρακολουθεί τακτικά συνέδρια για το δίκαιο και τη νομική μετάφραση. Ειδικά τα συνέδρια για το δίκαιο είναι σημαντικά, γιατί οι νόμοι εξελίσσονται και αλλάζουν συνεχώς και αξίζει να μένει κανείς ενημερωμένος.
Έχεις κάποια καλά βοηθήματα να προτείνεις στους συνδυασμούς ελληνικά-αγγλικά και αντίστροφα;
Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα στις γλώσσες περιορισμένης διάδοσης είναι η τρομακτική έλλειψη πόρων για τους μεταφραστές. Ουσιαστικά τα βοηθήματα στον κλάδο αυτόν είναι λίγα. Υπάρχουν κάποια βιβλία στα ελληνικά, όπως το εξαιρετικό βιβλίο του καθηγητή κ. Κριμπά σχετικά με τη νομική ορολογία, αλλά δυστυχώς είναι ελάχιστα. Κάποιοι ελληνικοί κώδικες έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, αλλά η ποιότητα των μεταφράσεων ποικίλλει, από απαράδεκτη ως μέτρια. Επίσης, πολλά σημαντικά κείμενα δεν έχουν μεταφραστεί ποτέ σωστά. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο καθένας μεταφράζει διαφορετικά τους νόμους/κώδικες, ενώ σε «μεγάλες» γλώσσες όπως τα γαλλικά ή τα γερμανικά, βρίσκει κανείς εύκολα επίσημες μεταφράσεις της σημαντικότερης νομοθεσίας και των κωδίκων.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η έλλειψη καλών λεξικών. Όπως είπα προηγουμένως, τα λεξικά δεν λύνουν όλα τα προβλήματα ούτε απαντούν σε όλες τις ερωτήσεις, αλλά είναι μια καλή αρχή. Το πρόβλημα με τον συνδυασμό ελληνικά-αγγλικά και αντίστροφα είναι η ένδεια καλών νομικών λεξικών. Παρότι υπάρχουν αρκετά νομικά λεξικά σε αυτόν τον συνδυασμό, τείνουν να είναι προβληματικά: προσφέρουν ουσιαστικά απλώς καταλόγους λέξεων ή υπερβολικά πολλές επιλογές αποδόσεων, χωρίς να παρέχουν εξηγήσεις για τις διαφορές μεταξύ τους. Σε άλλες γλώσσες, όπως στα γαλλικά, ακαδημαϊκοί ή ακόμα και μεταφραστές έχουν εκδώσει νομικά λεξικά που αντιμετωπίζουν ακριβώς αυτά τα προβλήματα. Στην Ελλάδα δεν έχουμε φτάσει ακόμα σε αυτό το σημείο.