Συνέντευξη του μήνα – Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη
(μεταφράστρια – αντιπρόεδρος ΠΕΕΜΠΙΠ)

Kleopatra with Pedro Juan Gutiérrez, Photo by A. Ioannou

(Please scroll down to read the interview in English.)

Μίλησέ μας λίγο για σένα. Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη μετάφραση;

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, μια οικογενειακή φίλη μίλησε στη μητέρα μου για το Τμήμα Ξένων Γλωσσών Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα, του οποίου την ύπαρξη ως τότε αγνοούσα. Ήμουν μαθήτρια Λυκείου, μάθαινα ήδη από μικρή αγγλικά και γαλλικά, δεν είχα την παραμικρή ιδέα για τον «επαγγελματικό προσανατολισμό» μου, αλλά είχα μια σχετική «άνεση», ας το πούμε, στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και, κάπως έτσι, άρχισα να προετοιμάζομαι για τις εξετάσεις εισαγωγής στο Ιόνιο. Έκανα φροντιστήριο τόσο στη μετάφραση, αγγλικά και γαλλικά, ευθεία και αντίστροφη (από και προς τις ξένες γλώσσες), όσο και στην έκθεση και την τεχνική της περίληψης. Το 1993 πέρασα τις εξετάσεις και κάπως έτσι άρχισαν όλα. Τα ισπανικά είναι η τρίτη γλώσσα εργασίας μου και προέκυψαν αργότερα, στο πλαίσιο των σπουδών μου.

Συνεργάζεσαι με μεταφραστικά γραφεία, αλλά και εκδοτικούς οίκους. Σύγκρινε τις δύο εμπειρίες, «τεχνικής» και λογοτεχνικής μετάφρασης.

Οι δύο εμπειρίες είναι πολύ διαφορετικές, αλλά και αλληλένδετες. Για μένα, η καθημερινή τριβή με πάσης φύσεως κείμενα είναι τεράστιο σχολείο. Ειδικά όταν έχεις τη δυνατότητα να συνεργάζεσαι με έμπειρους συναδέλφους που ελέγχουν τη δουλειά σου. Η εποικοδομητική κριτική και η δυνατότητα να βλέπεις τη δουλειά σου διορθωμένη από ένα δεύτερο μάτι, με επαγγελματισμό και σοβαρότητα, χωρίς εγωισμούς και παρωπίδες, σε βοηθάει να βλέπεις σφαιρικά και αντικειμενικά όλες τις πιθανές λύσεις που έχεις στη διάθεσή σου. Γιατί η μετάφραση πολύ σπάνια είναι άσπρο-μαύρο. Οι μεταφραστικές επιλογές τείνουν στο άπειρο και ο χρόνος που έχεις στη διάθεσή σου μέχρι την παράδοση του έργου είναι πάντα πεπερασμένος. Οπότε πρέπει να κλωθογυρίσεις στο μυαλό σου όλες τις πιθανές λύσεις στον ελάχιστο χρόνο για να καταλήξεις στην πιο ικανοποιητική, συνυπολογίζοντας ουκ ολίγους παράγοντες κάθε φορά, ανάλογα με το είδος του κειμένου, το ύφος του συγγραφέα, το κοινό στο οποίο απευθύνεται το κείμενο κ.λπ. Από ’κει και πέρα, η μετάφραση της λογοτεχνίας είναι για μένα μια μαγική διεργασία. Αγαπάω τη δουλειά μου, είτε μεταφράζω αμοιβαία κεφάλαια είτε τον κώδικα δεοντολογίας για τους εργαζομένους της Χ εταιρείας. Αλλά η λογοτεχνική μετάφραση είναι έρωτας. Νιώθω πολύ τυχερή που μου δόθηκε η ευκαιρία να μεταφράσω λογοτεχνία. Είναι μια δουλειά πολύ απαιτητική, αλλά και εξόχως συναρπαστική. Απαιτούνται ατελείωτες ώρες έρευνας και εργασίας για να ολοκληρωθεί η μετάφραση ενός λογοτεχνικού έργου. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για την «τεχνική» μετάφραση. Νομίζω ότι ελάχιστοι άνθρωποι εκτός του σιναφιού συνειδητοποιούν την εγκεφαλική δουλειά του μεταφραστή. Οι περισσότεροι έχουν την αίσθηση ότι ο μεταφραστής είναι ένα «μηχανάκι» που έχει καταπιεί μερικά λεξικά. (Γέλια).

Για τη λογοτεχνική μετάφραση, τι δυσκολίες αντιμετωπίζεις και πώς τις επιλύεις; Μίλησέ μας ειδικότερα για τον Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες, τον συγγραφέα που μεταφράζεις «κατά συρροή». 

Πριν από λίγους μήνες ολοκλήρωσα τη μετάφραση του έβδομου βιβλίου (κατά σειρά έκδοσης στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) του Κουβανού συγγραφέα Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες. Το γεγονός ότι μελετάω και μεταφράζω το έργο του Γκουτιέρες, αλλά και τις περισσότερες από τις συνεντεύξεις του στα ελληνικά έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ από το 2004 με έχει βοηθήσει πολύ να «μπω», κατά κάποιον τρόπο, στο σύμπαν του συγγραφέα, αν και κάθε βιβλίο αποτελεί ένα ξεχωριστό μικρόκοσμο. Οι μεταφραστικές δυσκολίες αφορούν κατά κύριο λόγο πραγματολογικά στοιχεία σε σχέση με την Κούβα, αλλά και την αργκό της Αβάνας την οποία ο συγγραφέας αγαπά πολύ και αποτυπώνει στο έργο του. Είχα τη χαρά και την τιμή να γνωρίσω τον συγγραφέα από κοντά και είναι πάντα στη διάθεσή μου για να λύσει τις απορίες μου και να μου δώσει διευκρινίσεις. Προσπαθώ, ωστόσο, πριν τον ενοχλήσω, να έχω εξαντλήσει κάθε άλλη διαθέσιμη πηγή, είτε ψάχνοντας σε λεξικά και στο διαδίκτυο, είτε απευθυνόμενη σε φίλους από τη Λατινική Αμερική που μπορούν να με διαφωτίσουν. Μια άλλη ιδιαιτερότητα του Γκουτιέρες είναι η ωμή, σχεδόν χυδαία γλώσσα και οι απροκάλυπτες σεξουαλικές σκηνές που κυριαρχούν στα μυθιστορήματά του. Τα σημεία αυτά θέλουν επίσης ιδιαίτερη προσοχή, ο μεταφραστής καλείται να μεταφέρει το πρωτότυπο στη γλώσσα του χωρίς ηθικούς ή άλλους φραγμούς, χωρίς προσπάθειες λογοκρισίας ή λείανσης της γλώσσας και του ύφους του συγγραφέα. Το στοίχημα είναι μεγάλο. Έχω δεχτεί συγχαρητήρια για τη μεταφορά των ερωτικών σκηνών του Γκουτιέρες στα ελληνικά! (Γέλια).

Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες της ισπανικής γλώσσας και της ισπανόφωνης λογοτεχνίας ειδικότερα; 

Δεν νομίζω ότι μπορώ εύκολα να επισημάνω τις ιδιαιτερότητες της ισπανικής γλώσσας σε σχέση με την αγγλική, τη γαλλική ή την ελληνική. Κάθε γλώσσα έχει τις δικές τις ιδιαιτερότητες, κάθε συγγραφέας έχει το δικό του ύφος, κάθε λογοτεχνικό έργο παρουσιάζει τις δικές του μεταφραστικές δυσκολίες σε διάφορα επίπεδα. Αυτό που πρέπει ωστόσο να σημειωθεί είναι ότι ο όρος «ισπανόφωνη λογοτεχνία», μπορεί να έχει ως βάση την ισπανική γλώσσα, αλλά η ισπανική γλώσσα δεν είναι μία: τα ισπανικά της Κούβας, του Μεξικού, της Αργεντινής κ.λπ. έχουν σημαντικές και διόλου αμελητέες διαφορές. Οι παγίδες για τον ανυποψίαστο μεταφραστή είναι πολλές και η έρευνα σώζει ζωές!

Πώς βλέπεις το μεταφραστικό τοπίο στο χώρο των εκδόσεων;

Δεν νομίζω ότι υπάρχει κανένας επιχειρηματικός κλάδος στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια που δεν έχει πληγεί από την κρίση. Ο χώρος των εκδόσεων δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι συζητήσεις στον εκδοτικό χώρο για θέματα όπως το ηλεκτρονικό βιβλίο ή η «πάλη» μεταξύ «ευπώλητης» και «σοβαρής» λογοτεχνίας δίνουν και παίρνουν. Έχω την αίσθηση ότι πολλοί εκδότες προσπαθούν να μειώσουν το «ρίσκο» επενδύοντας σε πιο «ασφαλείς» εκδοτικές επιλογές και, φυσικά, η πλειονότητα των εκδοτών κυνηγά το επόμενο μπεστ σέλερ. Σε κάθε περίπτωση όμως, ένας εκδότης που σέβεται το αναγνωστικό κοινό, και το προϊόν που παράγει, οφείλει να σέβεται τη δουλειά των συγγραφέων, των μεταφραστών και των επιμελητών, αλλά και όλων των υπόλοιπων επαγγελματιών που μετέχουν στην παραγωγή κάθε βιβλίου, σε όλα τα επίπεδα.

Τι συμβουλές θα έδινες σε έναν μεταφραστή στην αρχή της σταδιοδρομίας του;

Να έχει τα μάτια του ανοιχτά, να αμφισβητεί και να ελέγχει πάντα τη δουλειά του και να είναι ανοιχτός στην καλοπροαίρετη κριτική. Επίσης, να είναι πολύ προσεκτικός σε κάθε νέα συνεργασία, να επιδιώκει την υπογραφή συμβάσεων με ξεκάθαρους όρους και να μη διστάζει να ζητά τη συμβουλή και την καθοδήγηση συναδέλφων με μεγαλύτερη εμπειρία. Είναι πολύ θετικό το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια μέσω των μεταφραστικών ενώσεων, των φόρουμ, αλλά και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η ενημέρωση μεταξύ των επαγγελματιών της μετάφρασης για πάσης φύσεως εργασιακά θέματα είναι πολύ μεγαλύτερη. 

 *****************************

Interview of the month – Kleopatra Elaiotriviari
(translator – Vice-President of the Panhellenic Association of Professional Translators Graduates of the Ionian University) 

Tell us a bit about yourself. How did you decide to pursue a career in translation? 

In the early 90s, a family friend mentioned the Department of Foreign Languages, Translation and Interpreting at the Ionian University in Corfu to my mother, which was a school I had never heard of before. Back then I was in highschool, I had started learning English and French from an early age, I had no idea what I wanted to do with my life, but I did find learning foreign languages relatively easy, so I started preparing for the admission exams of the Ionian University. I took classes of English, French and translation (to and from these languages), essay writing and summarising techniques at a private preparatory school. In 1993 I passed the exams and that’s how it all started. Spanish is my third working language; I learned it later, in the course of my studies.

You collaborate with both translation agencies and publishing houses. Could you compare the two experiences of “technical” and literary translation?

The experience is pretty different, but at the same time the two are interconnected. In my opinion, working daily with various types of texts teaches you a great deal. Especially when you have the opportunity to collaborate with experienced colleagues who review your work. Constructive criticism and the opportunity to look at your work corrected by a colleague with professionalism and respect, leaving your ego at the door and keeping an open mind, help you realise all the possible solutions that are available to you in a comprehensive and objective way. And that’s because translation only rarely is black and white. Translation choices are almost infinite, but the time you have to finish a project is always finite. That means you have to turn over all the possible solutions in your mind as fast as possible to arrive to the best one, each time taking into account a variety of factors depending on the type of the text, the author’s style, the audience etc. Having said that, translating literature is a magical process for me. I love my job, be it translating mutual funds or the code of conduct for employees at company X. Nevertheless, literary translation is my passion. I feel extremely lucky to have had the opportunity to translate literature. It is a very challenging, but also extremely fascinating job. Literary translation requires endless hours of research and work. This is true of course for “technical” translation, too. I think very few people outside the sector realise the intellectual effort involved in translation. Most people tend to think that translators are “machines” that have swallowed a few dictionaries (laughter).

In terms of literary translation, which difficulties do you usually face and how do you counter them? Talk to us more specifically about Pedro Juan Gutiérrez, whose series of books has been translated by you. 

A few months ago I finished the translation of the seventh book (in the order they have been published in Greek by Metaichmio publishing house) by Cuban writer Pedro Juan Gutiérrez. The fact that I have been studying and translating the works of Gutiérrez, as well as most of his interviews for Greek offline and online media since 2004 has greatly helped me to “enter”, sort of speak, the author’s universe, although each book consists a unique micro-universe in itself. Most of the challenges during translation relate to factual elements of Cuba, as well as Havana’s slang, which is used constantly by the author and reflected in his work. I had the pleasure and the honour to meet the author in person and he is always available to answer my questions and provide clarifications. Nevertheless, before I bother him with my questions, I always try to exhaust all available sources, either through research in dictionaries and online or by seeking the advice of my friends in Latin America who can be of help. Another one of Gutiérrez’s unique qualities is his raw, practically vulgar way of writing and his provocative sex scenes that dominate his novels. These parts require additional attention, as the translator is expected to translate the original text in his own language with no moral or other reservations, no efforts to censor or smooth over the author’s language and tone. It’s a great challenge. I have actually received compliments for the translation of Gutiérrez’s sex scenes in Greek! (laughter).

What are the specificities of Spanish language and literature?  

I don’t think I could come up with the specificities of Spanish as opposed to English, French or Greek. Each language has its own specificities, each author has his/her own tone, each literary work entails its very own translation difficulties on many levels. However, it should be noted that although “Spanish literature” usually refers to the Spanish language, there are more than one Spanish language: Cuban, Mexican or Argentinian Spanish have significant differences that cannot be ignored. There are many traps for the unseasoned translator and research saves lives!

What is your view of the translation profession in the publishing sector? 

I doubt there is any business sector that has not suffered the consequences of the crisis in Greece during the last few years. The publishing sector is no exception. Discussions regarding the future of e-books or the “war” waging between “commercial” and “serious” literature abound. I think that many publishers are seeking to reduce “risk” by investing in the “safest” publishing choices, and, naturally, most publishing houses are after the next best seller. Whatever the case, a publisher who respects his/her readers and his/her products must also respect the work of authors, translators and editors, as well as of all and any professionals involved in the production of books, on any level.

What would you advise a translator taking the first steps of his/her career?

I would advise them to keep their eyes open, to challenge and always review their work and to be open to well-intended criticism. Furthermore, they should be very careful when forming new collaborations, they should always sign clearly worded contracts and they should not hesitate to request the advice and guidance of more experienced colleagues. In recent years, thanks to translators’ associations, forums and social media, communication between professional translators on any kind of work-related issues has grown significantly. I find that very encouraging.

Interview of the month – Jan Versteeg
(Ambassador of the Netherlands in Greece)

Orange Grove is a flexible workspace located in Athens where young Greek and Dutch entrepreneurs can work on their business, network and learn. It offers young entrepreneurs the opportunity to start a business in a time when many young Greeks face the tough choice of whether to move abroad to avoid massive unemployment. It has welcomed 65 startups offering workspace, mentoring, seminars and access to a valuable network. This interview was carried out by Aliki Anagnosti, Co-founder of Yourtranslator, on behalf of the Academy of Entrepreneurship and was originally featured on the blog of Startup Nations. 

How and when did you come up with the idea to run Orange Grove and what were your objectives?

Firstly, nowadays when new economic activity is needed, but large investments are rare, startups are the future.  In Holland, 60% of new employment positions are created by small to medium-sized companies, younger than 5 years. Secondly, we think we have to give confidence to the youth, and untap the great creativity and energy of the current extremely well educated young generation. Between 2010 and 2012 125,000 young Greeks left for northern Europe. Orange Grove hopes to contribute a little bit to reversing this brain drain. Thirdly, working in a start-up company is a great learning experience.

What were the main challenges you faced, what has been the progress so far and what are your plans for the future of Orange Grove?

Orange Grove opened in September 2013 and has welcomed 64 startups in those past 15 months. Most startups stay between 6 to 12 months and receive, aside from a work spot and office amenities, our support through mentoring, coaching, networking opportunities and an education program. We have seen many business ideas grow into an actual company and the first batch of startups have successfully launched their own company.  Many early stage startups struggle to raise pre-seed funding.  The reduced savings of family and friends and limited ability of the banking system to provide credit, pose challenges for the entrepreneurs.  To attract investor capital, startups have to be really well prepared, and make sure they have a very strong business model, and form a good, multidisciplinary team.

We hope to be even more effective in supporting the startups to meet these challenges now that we have received a generous grant from the Stavros Niarchos Foundation. It enables Orange Grove to streamline its operations and enhance the quality of the services provided. Aside from bringing successful international startup founders and businessmen to Orange Grove as speakers and in-house residents, we organize a quarterly pitching competition called “The Squeeze’’ where the 2 best Orange Grove startups will be awarded with €15.000 and €10.000. Through these efforts we aim to support our startups even more and contribute to building an ecosystem.

What are the main institutional obstacles faced by people who are trying to set up their own startup business in Greece?

There is quite a budding startup ecosystem, but, especially since startups are a relatively recent phenomenon, there is still a number of things that can be improved to make Greece really attractive for startups. Creating the right legal environment and networking opportunities is essential. Compared to other European countries, Greece has quite complex laws and regulations for entrepreneurship.  

What would be your advice to other embassies in Greece and elsewhere? Should they be involved in similar initiatives?

We have always said that we hope the idea is contagious. We hope others will copy it, because many more people could benefit from good entrepreneurship programmes and it would be great if Athens could become a hub in the international startup network.

It does though require dedication and funding from various stakeholders and we have been fortunate to include companies as Heineken, Interamerican, Philips, , FrieslandCampina, ABN Amro, ING, Cocomat, Douwe Egberts etc. to our list of sponsors. Also the value of human capital, from both the Embassy and Orange Grove staff, as well as from mentors and coaches, is of great importance. On top of that, the grants from the great Greek philanthropic organizations Stavros Niarchos foundation, and Bodossaki foundation, really enable us to go the extra mile. Of course this would all not be possible without the support we receive from our knowledge partners: the Dutch Universities of Amsterdam, Delft and Wageningen, as well as the Athens University of Economics and Business.

The importance of incubators as mechanisms for enhancing the economic and technological development has been acknowledged on a global level. Promoting promising entrepreneurial ideas and encouraging the growth of newly established companies can be a prime example of how business incubators worldwide can boost the local economy of the country and stimulate innovation.

Especially in Greece nowadays, entrepreneurship can be the answer to the difficult financial situation and high unemployment rates by providing long term solutions. Moreover, the access to administrative support and reduction of early-stage operational costs, such as rent, service fees, etc., are typical critical barriers which many startups have difficulty in overcoming, indicating the added value of incubators during the startup phase of new ventures.

When conditions like the above-mentioned are met, a center like Orange Grove can actually offer startups the opportunity to thrive.

Συνέντευξη του μήνα – Βασίλης Τομανάς
(μεταφραστής-εκδότης) 

Ο Βασίλης Τομανάς στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου «Ο Τεχνίτης» στη Σπάρτη.

(Please scroll down to read the interview in English.)

Τι σας τράβηξε στη μετάφραση και πώς ξεκινήσατε να ασχολείστε με αυτή;

Ήταν τυχαία η πρώτη μου επαφή με τη μετάφραση. Μια φίλη μου μού ζήτησε το 1975 να της μεταφράσω ένα κείμενο από ένα ανατρεπτικό γαλλικό περιοδικό. Το κείμενο μου κέντρισε το ενδιαφέρον και έτσι άρχισα να το μεταφράζω. Η διαδικασία με γοήτευσε, ένιωσα και ότι έδινε νόημα στις γνώσεις που είχα και τις χρησιμοποιούσα μόνο σε συζητήσεις. Μου ανοίχτηκε ένας χώρος επικοινωνίας με ανθρώπους όχι του άμεσου περιβάλλοντός μου, και έτσι άρχισα να μεταφράζω αδιαλείπτως μετά το πέρας της στρατιωτικής μου θητείας (τον Ιούνιο του 1978).

Πώς αντιμετωπίζετε τη μεταφραστική διαδικασία στη λογοτεχνική μετάφραση γενικά; Μιλήστε μας ειδικότερα και για το έργο για το οποίο λάβατε το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης το 1999.

Προσπαθώ να συλλάβω το πνεύμα του συγγραφέα, δηλαδή από ποια σκοπιά βλέπει τα πράγματα. Επειδή σχεδόν πάντα μεταφράζω συγγραφείς με απόψεις που μου μιλάνε, τα δύσκολα σημεία, από άποψη νοήματος, είναι λιγοστά. Τα λεξιλογικώς δύσκολα σημεία τα αντιμετωπίζω με τα λεξικά. Σημειωτέον ότι δεν έχω ζήσει στο εξωτερικό, και συνεπώς μπορώ και μεταφράζω μόνο κείμενα που δεν έχουν πολλούς σύγχρονους ιδιωματισμούς. Βέβαια, πάντα καταφεύγω στο λεξικό και σε φίλους που έχουν ζήσει έξω. Επίσης, καταγράφω όποια νέα έκφραση διαβάζω σε εφημερίδες, περιοδικά ή βιβλία.

Με έχουν κατηγορήσει ότι μένω πολύ πιστός στους συγγραφείς που μεταφράζω, γιατί προσπαθώ ν’ αποδώσω το ύφος και τη γραφή τους. Για παράδειγμα, ο Κάφκα είναι λιτός συγγραφέας. Γράφει απλή γλώσσα, χωρίς λογοτεχνικότητες. Άμα διαβάσετε παλιότερες μεταφράσεις του από δόκιμους λογοτέχνες, θα δείτε ότι τον «εκλογοτεχνίζουν». Λάθος, κατά τη γνώμη μου. Πρέπει ν’ αποδοθεί η λιτότητα της γραφής του. Αντίστοιχα, ο Τόμας Μπέρνχαρντ, που για τη μετάφραση του έργου του «Διόρθωση» τιμήθηκα με το Κρατικό Βραβείο το 1999, γράφει ιδιόρρυθμα: προτάσεις που απλώνονται σε μιάμιση και δυο σελίδες, με τσαμπιά αναφορικών, αλλά και κοφτές φράσεις αλλού, ενώ τα κείμενά του έχουν μια μουσικότητα. Αυτό προσπάθησα να διατηρήσω, και κατ’ άλλους πέτυχα, κατ’ άλλους όχι. Το νόστιμο με τη «Διόρθωση» είναι ότι βασίζεται σε κάτι το οποίο αναφέρει ο Σέννετ στον «Τεχνίτη»: στο υποκεφάλαιο με θέμα την ιστορία δύο σπιτιών μιλά για την ιδεοληψία του φιλοσόφου Λούντβιχ Βίττγκενσταϊν με το σπίτι της αδελφής του. Αυτήν ακριβώς την ιστορία επεξεργάζεται ο Μπέρνχαρντ στη «Διόρθωση».

Τι είναι αυτό που οδηγεί ένα μεταφραστή να αποκτήσει το δικό του εκδοτικό οίκο; 

Αυτό που οδήγησε εμένα να στήσω τον εκδοτικό οίκο «Νησίδες» ήταν η δυσκολία μου να πληρωθώ για τη δουλειά μου. Παρακαλούσα, παρακαλούσα σαν ζητιάνος, για να πάρω τα χρήματα που δικαιούμουν και τα οποία ήταν λιγοστά σε σχέση με τον κόπο που απαιτεί μια μετάφραση. Είχα φτάσει να πληρώνομαι με βιβλία. Δηλαδή, έπαιρνα αντί για χρήματα βιβλία, τα οποία κατόπιν πουλούσα για να εισπράξω αυτά που δικαιούμουν. Με τις δικές μου εκδόσεις έχω επιπλέον την ελευθερία να επιλέγω τι θα μεταφράσω και θα εκδώσω και δεν εξαρτώμαι από τις επιλογές άλλων.

Έχετε μεταφράσει πάρα πολλά βιβλία. Πώς επιλέγετε τους τίτλους που θα μεταφράσετε και εκδώσετε; 

Με βάση το αν μου μιλούν ή όχι, το αν πιστεύω εγώ με τα δικά μου κριτήρια ότι μπορούν να ξυπνήσουν κάποιους αναγνώστες ή να βοηθήσουν στην αλλαγή του κόσμου γύρω μας. Φυσικά, σύμφωνα πάντα με την δική μου αντίληψη για το τι κατατείνει στην αυτονομία του ανθρώπου και στη συνεργασία του με τους άλλους ανθρώπους, για το τι  μπορεί να βοηθήσει  στην αλλαγή της ελεεινής κοινωνίας στην οποία ζούμε.

Πώς κρίνετε το παρόν της μετάφρασης και των εκδόσεων και τι προκρίνετε για το μέλλον τους;

Οι εκδοτικοί οίκοι είναι επιχειρήσεις, οι οποίες πρέπει να επιβιώσουν. Συνεπώς, κινούνται όπως όλες οι άλλες επιχειρήσεις: κυνηγούν το βιβλίο που θα πουλήσει καλά. Δεν είμαι σε θέση να έχω γνώμη για το τι πρέπει να κάνουν οι μεγάλες επιχειρήσεις, γιατί έχω έναν μικρό εκδοτικό οίκο τον οποίο κινεί ένας μόνον άνθρωπος. Δεν αντιμετωπίζω, δηλαδή, τα προβλήματα μιας μεγάλης επιχείρησης, αν και πρέπει να προσπαθώ πολύ για να επιβιώσει και η δική μου μικρή επιχείρηση. Δεν μπορώ να κυνηγήσω τα ευπώλητα, αλλά ψάχνω τα βιβλία που στις σημερινές, από κάθε άποψη δύσκολες συνθήκες μπορούν να δώσουν κάποιες απαντήσεις, να  γεννήσουν σκέψεις, να κινήσουν το ενδιαφέρον περισσότερων αναγνωστών. Πάντως, ορισμένες μεγάλες εκδοτικές επιχειρήσεις είναι πια οργανωμένες, σέβονται τους συνεργάτες τους και είναι εντάξει στις συναλλαγές τους.

Όσο για το μέλλον, έχουν εμφανιστεί εκδοτικές απόπειρες από χώρους όχι ακραιφνώς εμπορικούς. Αυτό είναι παρήγορο, γιατί το καινούργιο εμφανίζεται μόνο μέσα από καινοτόμες απόπειρες. Ας μη ξεχνούμε τι είχε πει ο αείμνηστος Άρης Αλεξάνδρου, όταν τον ρώτησαν για τους νέους, πρωτοεμφανιζόμενους μεταφραστές: οι δουλειές που γίνονται με μεράκι προσφέρουν πάντα κάτι, ανεξάρτητα από τυχόν αστοχίες και λάθη τους.

*****************************

Interview of the month – Vassilis Tomanas
(translator-publisher)

What was it that drew you to translation in the first place and how did you start working in the field?

It was by mere chance that I took my first chance with translation.  In 1975, a friend of mine asked me to translate a text from a subversive French magazine. The text intrigued me so I started translating it. I found the process very seducing; I felt the knowledge I had acquired and was using only in various conversations could be meaningful. A new communication space had opened up for me, and it included people I didn’t know so well, so, after I completed my military service, I started translating incessantly (that was in June 1978).

How do you deal with the difficulties, challenges, etc. of the translation process? What about literary translations? Tell as a bit about your translation that was awarded with the State Prize for the Literary Translation of Foreign Literature into Greek in 1999.

I try to capture the spirit of the writer, in other words, the way he/she perceives things. I usually don’t find it difficult to understand the meaning because I practically always translate the work of writers whose views reflect mine closely. When it comes to difficult words, I use dictionaries. Note that I haven’t lived abroad, so I can only translate texts that do not contain many modern idiomatic expressions. Of course, I always turn to the dictionary and to friends that have lived abroad. At the same time, I write down any new expression I come across in newspapers, magazines or books. I have been accused of staying too close to the writers I translate, because I try to convey their writing style and language. For instance, Kafka is a minimalist writer, using simple language, with no literary wording. If you read older translations of his works by acknowledged writers, you will see his style has become more literary; which is wrong in my opinion. You have to keep his minimalist writing. On the other hand, Thomas Bernhard, writes in a very peculiar way: his sentences extend to one and a half, even two pages, and include branches with relative clauses here, concise phrases there, while maintaining a certain musicality. This is the style I tried to maintain in the translation for which I was awarded the State Prize in 1999 (title of the original: Correction). Some people believe I was successful, some not. It’s funny, but “Correction” and Sennett’s “The Craftsman”[1] share the same story: in the subchapter telling the story of two houses, Sennett discusses philosopher Ludwig Wittgenstein’s obsession with his sister’s house. It is the same story that  Bernhard includes in his “Correction”.

What is it that drives a translator to found his own publishing house? 

What drove me to establish Nissides publishing house was the fact that I found it difficult to get paid for my work. I begged like a beggar to get the money I was owed, which was peanuts compared to the effort needed for a translation. In the end, I was getting paid in books. Instead of money, I got books which I then sold to gather the money I was owed. Today, running my own publishing house, I am in a position to freely choose what to translate and publish, and therefore I don’t depend on other people’s choices.

You have translated many a book. How do you choose the titles you translate and publish?

Based on whether they speak to me or not, if I believe, according to my own criteria, that they can be the wake-up call for some readers or help to change the world around us. Naturally, always based on my perception of what leads to people’s autonomy and mutual collaboration, of what can contribute to changing the society we live in.

What do you think of translation and publishing nowadays and what does the future hold?

Publishing houses are businesses, they need to survive. They therefore act like any other business; they go after the book that will sell well. I am not in a position to know what large businesses should do, because I own a small publishing house run by one and only person. This means that I am not faced with the problems of a large business, although I also have to work hard for the survival of my small company. I cannot aim for the best sellers, but I look for the books that in today’s hard times can give some answers, can spark thought, and draw the interest of more readers. In any case, some large publishing companies are now well organized, they respect their collaborators and fulfill their obligations. As for the future, some new publishing initiatives have appeared, and they have been developed within not strictly commercial spaces. This is encouraging, because new things can only come about through innovative initiatives. Let’s not forget what our beloved Aris Alexandrou had said when asked about the translators who are young and new in the field: the work that is done with passion always has something to offer, regardless of any misconstructions and mistakes.