by Marina Spanou
I recently watched the film Arrival. From the moment I found out that the protagonist was a translator/interpreter, I was very curious about its linguistic approach on a very common movie subject, i.e. aliens. I must say that, barring a few common misconceptions and clichés, I wasn’t disappointed at all. I will try to limit the spoilers for those of you who haven’t watched the movie yet, but if you’re one of those people who don’t even want to know the characters’ names before watching a movie, better skip this article and come back after you’ve watched it.
The movie goes like this: a few alien spaceships appear floating on top of the earth, in various countries (that’s not really a spoiler, it literally happens in the first 2 minutes). The military recruits renowned linguist and academic Louise Banks (played by Amy Adams) to help them understand what the creatures want and why they’re here. So far so good…only wait, here comes:
Misconception no 1: translators (must) speak every language there is
At the beginning of the movie, Amy Adams is giving a lecture on Portuguese and its differences from other Romance languages. Therefore it’s safe to assume she’s an expert on Portuguese and possibly some -if not all- of those languages. Later, when the military comes to pick her up, they mention that she had done Farsi translations for them in the past. To test one of her colleagues’ – who is also her competitor for the post- aptitude for this job, she suggests they ask him the word for war in Sanskrit -so we can safely assume she speaks that too. Finally, a bit later in the movie, the colonel asks her to translate something from Mandarin. So, to sum up, this woman speaks English, Portuguese (presumably Spanish, Italian and French too, maybe even Romanian and Catalan), Sanskrit, Farsi and Mandarin and I guess the list goes on…
This is a common misconception about translators. Although Louise Banks is a linguist and it is logical that she should speak a few languages, this is how many people perceive translators in general. Many (if not most) talented and successful translators only translate from one foreign language to their native tongue (what? Only one?) and even if we do speak more than one language, most of us end up translating from two or three at most. The professionalism and skills of a translator does not depend on the number of languages he/she speaks. What matters most is his/her ability to convert meaning from one language to the other; that is the main skill that takes you years to master and separates professionals from amateurs.
Misconception no 2: testing someone’s ability as a translator based on his knowledge of certain words
I must admit I was a bit annoyed by this part of the movie too. Granted, knowing the right word for “war” and being able to distinguish between subtle differences in a language is definitely important if you’re going to take part in negotiations with another species (as I also mention below), but using this knowledge as the only measure of someone’s professionalism or aptitude is very misleading. It’s a common question asked to translators “What’s the word for X in [insert language you translate from here]”, followed by meaningful looks when you don’t know the answer. Translators are not dictionaries; they are so much more than that. Not to mention that the aliens did not speak Sanskrit, so I don’t really see the point of asking this question in the first place.
Truth no 1: translation is an infinitely important process that requires constant attention
Perhaps one of the most important messages of this movie is that how you choose to translate –or interpret- certain words can have a huge impact on important decisions and ultimately on human survival (if we are talking about a war-or-peace situation). At some point, the aliens use the word weapon, and although other linguists choose to perceive this immediately as a threat, the film’s protagonist wonders if they may be trying to refer to a tool or means. This is extremely interesting for a linguist, although its massive importance may escape an unsuspected viewer: words may have different meanings or connotations in different languages, so how you choose to interpret them in your own can make a huge difference in the outcome of any discussion.
Translators and interpreters play a crucial role on the success or failure of relationships, discussions, negotiations, marketing strategies, and much more. This may seem more obvious for interpreters, as they are the ones who are present at high-level discussions that often determine the future of countries or alliances. However, translators are no less important in this respect; one wrongly translated word can lead to diplomatic episodes, lawsuits or other undesired outcomes for everyone involved. And, to cite a more day-to-day case, an incorrectly translated website or product description can cost a company valuable business and an organization precious support or media coverage. Therefore, one of the things the film teaches us is “choose your translator wisely”.
Truth no 2: translation is ultimately and foremost communication
This was –unsurprisingly- my favourite take away from this movie. When watching it you become acutely aware of the importance of translation for human communication –or interspecies, when this need arises I guess. When Dr. Banks arrives at the alien spaceship, humans have no idea what the aliens are saying or what they want, but through a series of well thought-out steps and processes, she manages to understand their language by creating correspondences with English and finally to have meaningful, if short, conversations with them. Thus it becomes clear that being a translator requires far more than speaking a foreign language; to be good at what you do, you need to have a deep knowledge of what translation is, an understanding of how language works and how to interpret a certain meaning in your own language beyond the basic correspondences one can find on a dictionary or on machine translation programmes. You have to understand that a weapon does not always mean “a machine used to kill someone”, but it can mean many different things in different contexts; just think of the phrase “Communication is a powerful weapon in today’s interconnected world”.
Controversial theory: the “Sapir-Whorf hypothesis”
Finally, the film is largely based on the “Sapir-Whorf hypothesis”, according to which languages shape the way we think and see the world. I am not going to elaborate on the role the theory plays in the movie, because it would be a huge spoiler. However, I will mention that although this theory is largely contested today (you can find more information about it here), it is very positive that it was mentioned in such a major film, hopefully triggering the interest of viewers in linguistics, the science of language, that is so often overlooked.
To sum up, regardless of whether you are a sci-fi fan or not, I think that this film offers a glimpse of what being a translator really means, which can only be a good thing for us translators aiming to promote our profession.
Have you watched the movie? Did you spot any other mishaps or truths about translation? Let us know in the comments below.
***********************************
Άφιξη (Arrival): η κριτική μιας μεταφράστριας – αλήθειες και παρανοήσεις για τη μετάφραση [περιέχει κάποια spoiler]
της Μαρίνας Σπανού
Πρόσφατα είδα την ταινία «Άφιξη». Ως μεταφράστρια, από τη στιγμή που είδα ότι η πρωταγωνίστρια της ταινίας ήταν μεταφράστρια/διερμηνέας, ήμουν πολύ περίεργη να δω πώς θα χειριζόταν το πολύ κοινό μοτίβο των εξωγήινων στον κινηματογράφο από γλωσσολογική άποψη. Οφείλω να ομολογήσω ότι παρά τις κάποιες παρανοήσεις για τη μετάφραση και διάφορα κλισέ στα οποία υπέπεσε, η ταινία δεν με απογοήτευσε καθόλου. Θα προσπαθήσω να αποκαλύψω όσο το δυνατόν λιγότερα για την ταινία, αλλά αν είστε από αυτούς που δεν θέλετε να ξέρετε ούτε καν το όνομα του πρωταγωνιστή πριν δείτε μια ταινία, καλύτερα να την δείτε πρώτα και να διαβάσετε μετά την κριτική μου.
Η πλοκή της ταινίας έχει ως εξής: μια μέρα εμφανίζονται από το πουθενά διαστημόπλοια, τα οποία αιωρούνται πάνω από διάφορες χώρες της γης (αυτό δεν είναι spoiler: συμβαίνει κυριολεκτικά στα πρώτα δύο λεπτά της ταινίας). Ο στρατός προσλαμβάνει μια διάσημη γλωσσολόγο και ακαδημαϊκό, την Louise Banks (Amy Adams) για να τους βοηθήσει να καταλάβουν τι θέλουν αυτά τα όντα και γιατί είναι εδώ. Μέχρι εδώ καλά…όμως:
1η παρανόηση: οι μεταφραστές (πρέπει να) μιλάνε όλες τις γλώσσες του κόσμου
Στην αρχή της ταινίας, η Amy Adams διδάσκει ένα μάθημα για τα πορτογαλικά και τις διαφορές τους από τις άλλες λατινογενείς γλώσσες. Επομένως, μπορούμε να υποθέσουμε ότι είναι ειδική στα πορτογαλικά και πιθανόν σε κάποιες ακόμα —αν όχι σε όλες —αυτές τις γλώσσες. Αργότερα, όταν έρχονται από τον στρατό να της προτείνουν τη δουλειά, αναφέρουν ότι είχε κάνει στο παρελθόν μεταφράσεις από τα φαρσί. Για να ελέγξει τις γνώσεις ενός συναδέλφου της, και ανταγωνιστή της για τη δουλειά, προτείνει στον συνταγματάρχη που την επισκέπτεται να τον ρωτήσει πώς μεταφράζεται η λέξη «πόλεμος» στα σανσκριτικά. Τέλος, ακόμα πιο μετά στην ταινία, ο συνταγματάρχης της ζητάει να μεταφράσει κάτι από τα κινέζικα. Επομένως, έχουμε και λέμε, αυτή η γυναίκα μιλάει: αγγλικά, πορτογαλικά (και πολύ πιθανόν ισπανικά, γαλλικά, ιταλικά, ίσως και ρουμάνικα και καταλανικά), σανσκριτικά, φαρσί και κινέζικα. Και φαντάζομαι η λίστα δεν σταματάει εδώ…
Αυτή είναι μια πολύ κοινή παρανόηση σχετικά με τους μεταφραστές. Παρότι στην ταινία η συγκεκριμένη μεταφράστρια είναι γλωσσολόγος και είναι λογικό ίσως να γνωρίζει αρκετές γλώσσες, αυτή η αντίληψη επικρατεί σε μεγάλο βαθμό για τους επαγγελματίες του κλάδου μας. Κι όμως, πολλοί ταλαντούχοι κι επιτυχημένοι μεταφραστές (αν όχι οι περισσότεροι) μεταφράζουν μόνο από μία ξένη γλώσσα στη μητρική τους (Τι; Μόνο μία;;;) και ακόμα κι αν μιλάμε περισσότερες γλώσσες, οι περισσότεροι από εμάς μεταφράζουμε από δύο ή το πολύ τρεις. Ο επαγγελματισμός και η ποιότητα των υπηρεσιών ενός μεταφραστή ή μιας μεταφράστριας δεν εξαρτάται από τον αριθμό των γλωσσών που μιλάει. Το σημαντικότερο είναι η ικανότητά του/της να μεταφέρει νοήματα από τη μία γλώσσα στην άλλη, κι αυτή είναι η βασική δεξιότητα που σου παίρνει χρόνια να μάθεις και που ξεχωρίζει τους επαγγελματίες από τους ερασιτέχνες.
2η παρανόηση: η ικανότητα ενός ατόμου ως μεταφραστή εξαρτάται από το αν γνωρίζει κάποιες λέξεις
Πρέπει να ομολογήσω ότι ενοχλήθηκα από αυτή τη σκηνή της ταινίας. Εντάξει, παραδέχομαι ότι το να ξέρεις πώς λέγεται ο «πόλεμος» και να μπορείς να διακρίνεις μεταξύ κάποιων πολύ λεπτών διαφορών είναι σημαντικό αν πρόκειται να συμμετάσχεις σε διαπραγματεύσεις με ένα εξωγήινο είδος (όπως θα δούμε και παρακάτω), αλλά η χρήση αυτής της γνώσης ως το μοναδικό μέτρο του επαγγελματισμού ενός ατόμου είναι απόλυτα παραπλανητική. Δυστυχώς ως μεταφραστές ερχόμαστε πολύ συχνά αντιμέτωποι με αυτή την ερώτηση «Πώς λέγεται το x στα [οποιαδήποτε γλώσσα από την οποία μεταφράζεις];» και με το περίεργο βλέμμα που ακολουθεί αν δεν γνωρίζουμε την απάντηση. Οι μεταφραστές δεν είναι λεξικά. Για να μην πω ότι οι εξωγήινοι δεν μιλάνε σανσκριτικά, οπότε δεν καταλαβαίνω τι νόημα είχε να κάνει ο συνταγματάρχης αυτή την ερώτηση.
1η αλήθεια: η μετάφραση είναι μια ιδιαίτερα σημαντική διαδικασία που απαιτεί αδιάλειπτη προσοχή
Ενδεχομένως ένα από τα σημαντικότερα μηνύματα της ταινίας είναι ότι το πώς επιλέγουμε να μεταφράσουμε —ή να διερμηνεύσουμε— συγκεκριμένες λέξεις μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο σε σημαντικές αποφάσεις και, σε τελική ανάλυση, στην επιβίωση του είδους (αν πρόκειται για διαπραγματεύσεις που μπορούν να οδηγήσουν στον πόλεμο ή την ειρήνη). Κάποια στιγμή, οι εξωγήινοι χρησιμοποιούν τον όρο «όπλο» (weapon), και παρότι άλλοι γλωσσολόγοι ανά τον κόσμο επιλέγουν να το ερμηνεύσουν ως απειλή, η πρωταγωνίστρια της ταινίας αναρωτιέται μήπως προσπαθούν να αναφερθούν σε κάποιο εργαλείο ή μέσο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για έναν επαγγελματία της γλώσσας, ακόμα κι αν περνάει απαρατήρητο από το ευρύ κοινό: οι λέξεις έχουν διαφορετικές σημασίες ή υποδηλώσεις σε διαφορετικές γλώσσες, επομένως το πώς επιλέγει κανείς να τις ερμηνεύσει στη δική του μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στο αποτέλεσμα μιας συζήτησης.
Οι μεταφραστές και οι διερμηνείς διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην επιτυχία ή αποτυχία σχέσεων, συζητήσεων, διαπραγματεύσεων, στρατηγικών μάρκετινγκ, και πολλών ακόμα πραγμάτων. Αυτό μπορεί να είναι πιο προφανές στην περίπτωση των διερμηνέων, γιατί είναι συχνά παρόντες σε συζητήσεις υψηλού επιπέδου που καθορίζουν το μέλλον χωρών ή συμμαχιών. Ωστόσο, οι μεταφραστές δεν είναι λιγότερο σημαντικοί από αυτή την άποψη: η λανθασμένη μετάφραση μιας λέξης μπορεί να οδηγήσει σε διπλωματικά επεισόδια, μηνύσεις ή άλλες ανεπιθύμητες συνέπειες για όλους τους ενδιαφερόμενους. Και για να αναφέρω μια ακόμα πιο συνηθισμένη περίπτωση: μια ιστοσελίδα ή μια περιγραφή προϊόντος που δεν έχει μεταφραστεί σωστά μπορεί να κοστίσει πολύτιμους πελάτες σε μια επιχείρηση και κρίσιμη χρηματοδότηση ή κάλυψη στα μέσα ενημέρωσης σε έναν οργανισμό. Επομένως, ένα από τα πράγματα που μας μαθαίνει η ταινία είναι να επιλέγουμε προσεκτικά τον μεταφραστή μας/τη μεταφράστριά μας.
2η αλήθεια: η μετάφραση είναι πάνω και πέρα από όλα επικοινωνία
Αυτό ήταν το αγαπημένο μου μήνυμα από την ταινία (ίσως να μη σας προκαλεί και τόση έκπληξη). Βλέποντάς την, αντιλαμβάνεσαι τη σημασία της μετάφρασης για την ανθρώπινη επικοινωνία —ή την επικοινωνία μεταξύ των ειδών, αν και όταν χρειαστεί. Όταν η Δρ. Banks φτάνει στο εξωγήινο διαστημόπλοιο, οι άνθρωποι δεν έχουν ιδέα τι λένε οι εξωγήινοι ή τι θέλουν από αυτούς. Ωστόσο, μέσα από μια σειρά προσεγμένων βημάτων και διαδικασιών, η γλωσσολόγος καταφέρνει να καταλάβει τη γλώσσα τους δημιουργώντας αντιστοιχίες με τα αγγλικά και τελικά καταλήγει να συζητά μαζί τους. Επομένως γίνεται σαφές ότι η μετάφραση απαιτεί πολλά παραπάνω από την απλή γνώση μιας ξένης γλώσσας: για να είσαι καλός σε αυτό που κάνεις, πρέπει να γνωρίζεις σε βάθος τι είναι η μετάφραση, να κατανοείς πώς λειτουργεί η γλώσσα γενικά και πώς να ερμηνεύσεις μια έννοια στη γλώσσα σου, πέρα από τις βασικές αντιστοιχίες που προσφέρει ένα λεξικό ή ένα πρόγραμμα μηχανικής μετάφρασης. Πρέπει να μπορείς να καταλάβεις ότι η λέξη «όπλο» δεν σημαίνει απαραίτητα «αντικείμενο που χρησιμοποιείται για να σκοτώσεις κάποιον», αλλά μπορεί να σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικά συγκείμενα. Απλά σκεφτείτε τη φράση «Η επικοινωνία είναι ένα ισχυρό όπλο στον σημερινό, διασυνδεδεμένο κόσμο μας».
Αμφισβητούμενη θεωρία: Η υπόθεση «Sapir-Whorf»
Τέλος, κεντρικό ρόλο στην ταινία παίζει η θεωρία «Sapir-Whorf», σύμφωνα με την οποία οι γλώσσες διαμορφώνουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Δεν θα αναλύσω πώς χρησιμοποιείται αυτή η θεωρία στην ταινία, γιατί θα σας χαλάσω το σασπένς. Ωστόσο, θα αναφέρω ότι παρότι αυτή η θεωρία αμφισβητείται σε μεγάλο βαθμό σήμερα, είναι σίγουρα θετικό το ότι αναφέρθηκε σε μια τόσο γνωστή ταινία, κάτι που πιθανόν να κεντρίσει το ενδιαφέρον των θεατών σχετικά με τη γλωσσολογία, την επιστήμη της γλώσσας που δυστυχώς δεν προσελκύει όση προσοχή θα έπρεπε.
Συνοψίζοντας, ανεξάρτητα από το εάν σας αρέσει η επιστημονική φαντασία ή όχι, πιστεύω ότι αυτή η ταινία δίνει στους θεατές μια ιδέα του τι σημαίνει τελικά να είσαι μεταφραστής, κάτι που είναι ιδιαίτερα θετικό για εμάς τους μεταφραστές που προσπαθούμε διαρκώς να προωθήσουμε το επάγγελμά μας.
Είδατε την ταινία; Προσέξατε άλλες παρανοήσεις ή αλήθειες σχετικά με τη μετάφραση; Πείτε μας τη γνώμη σας στα σχόλια!
*The copyrights of the image accompanying this article belong to the producer.