Tag Archives: translator

Posted on by

Διαβάστε τη συνέντευξη στα ελληνικά εδώ

photoforwtodconfcopy

John is an experienced legal translator with a background in law. We asked him how he ventured into translation, how he deals with the specific challenges of his specialisation and what are some of the best ways to specialise in this field.

Tell us a bit about yourself. How and where did you first learn Greek and how did you decide to venture into legal translation?

Hi, I’m originally from Ireland. I lived in Greece for 15 years and now live in London. I’m a legal translator and have been doing this job for 21 years now. I was also recently elected to the Board of FIT Europe.

I started learning Greek when I was at university, doing some research about environmental law; the idea was to compare the legal systems in two peripheries of the European Union. From early on I had an interest in comparative law, which is an essential tool for any legal translator. I used to teach law too; and law –as you know- is all about language anyway. So it was easy for me to combine my knowledge of law with my interest in language.  The perfect combination for a legal translator.

What are the main challenges and “traps” when translating legal texts, especially between two different legal systems?

I studied law in Northern Ireland which has its own legal system within the UK, but of course it is based on the common law. The Greek legal system comes from a completely different tradition, based on Roman and civil law, so it can be very hard to describe the way things are done in the Greek context through the medium of English. Lots of things don’t match up, there are often no simple equivalents for terms, ideas or concepts. Plus with Greek you have a couple of added layers of difficulty and complexity: firstly, the switch from purist Greek to the demotic form; the purist form is still very evident in legal documents even today, and secondly the Greek in Cyprus, especially in a legal setting, is completely different from that in Greece: different terms, different concepts, different ways of seeing the world, different ways of presenting information. So translating from Greek to English can be a real challenge.

You need to have a very strong grasp of the two legal systems you are translating between; and a decent understanding of comparative law. Sometimes concepts may appear to be the same at a superficial level but when you take a comparative law approach, and peel back the layers you realise that what you thought was an easy equivalent, isn’t in fact equivalent at all because the concept in each legal system has a slightly different focus. I remember a paper given at a legal translation conference in early 2017 which talked about negligence in 3 different legal systems; but in each system the losses which were being compensated were radically different. Can we really say that negligence in system A is the same as in system B when it is rectifying a different sort of wrong? As a legal translator you really need to be attuned to that sort of detail which means that in-depth research needs to be a core part of what you do.

How do you approach legal terms that have no precise equivalent in the target language?

Let’s take the example of antiparochi; it became common in Greece in the 50s, 60s and 70s as the country experienced a building boom as people flooded into the cities and anyone with land found it tempting to hand the land over to a contractor who would build an apartment building and give the landowner a couple of flats in return. There isn’t anything like it in the UK that I am aware of. If you check the legal dictionaries they will give various terms that don’t really reflect what the term is really about. That tends to be a major problem with legal dictionaries; often they provide no context for when the suggested terms should be used, and offer no clues as to how to decide between the choices available.

That’s where some knowledge of translation theory can be very useful. It suggests that there are various tools and techniques available to the translator; you can’t just rely on a dictionary. These include the use of calques, loan words or neologisms, even translator’s notes to provide an explanation about what the term means. Which approach you use will often depend on who your client is. If you know the document is intended to be read by lawyers and filed in court you need to be as precise as possible; if the client is someone buying an apartment then you can a bit more lax because their primary concern is to understand what they are agreeing to. So how you translate a term, especially one for which there is no easy equivalent, will vary depending on context. You hear a lot of suggestions about what antiparochi should be in English, but my personal favourite is land-for-flats system.  Simple, easy-to-understand, and to the point.

Sometimes concepts may appear to be the same at a superficial level but when you take a comparative law approach and peel back the layers you realise that what you thought was an easy equivalent, isn’t in fact equivalent at all because the concept in each legal system has a slightly different focus.

What would you advise colleagues who wish to specialise in legal translation? How should they go about it?

There’s a massive debate in the legal translation literature about whether someone who has studied law or someone who has studied translation makes the best legal translator. I can’t answer that definitively but from my experience someone without a background in law is at more of a disadvantage because they need to learn the law of two countries, of two legal systems. Someone with a background in law already has a foot on the ladder, and simply needs to become an expert in the other system.

Legal training equips your mind with certain tools that make it much easier to figure out things in the second legal system. I’m not saying it is impossible for someone without legal training to become a legal translator, it just requires a lot more hard work, study and effort; plus the risks of errors being made is definitely higher. That’s not to say that you will never make errors if you’ve studied law then come to translation. To err is human after all.

If you come to legal translation from a translation background, areas you really need to focus on are comparative law, to be able to distinguish between different conceptualisations of the world by different legal systems; procedural law in both systems (how the courts work, how legal proceedings are filed, and so on); the substantive areas of law you are interested in working in -say contract law or land law-; and, strange as it may sound, legal philosophy. A legal translator needs to be able to understand how a lawyer reasons, how he or she thinks, how he or she conceptualises things, put arguments, uses hypothetical reasoning and so on. A firm grounding in legal philosophy can help with that. And of course, legal philosophy in the common law and civil law is very different, so you need to read up on both.

You asked me how to go about specialising in legal translation.

If you come from a translation background, get a law degree ideally. In Greece there are no degree courses in legal translation, you’d have to go abroad to do that. The University of London will be offering one from autumn this year. Other European countries offer great degree courses in legal translation for their own languages.  University of Trieste has great expertise in the field for Italian, for example.

If doing another degree is prohibitive, read as widely as possible about the two legal systems you are interested in.

If you come from a legal background, either study translation or read widely about translation theory before diving straight into translation, and of course make sure your language skills in both languages are strong.

Continuous professional development is also vital. You can’t possibly know all areas of law but you can acquire expertise in certain areas, just like lawyers do. So regularly attending conferences on law and on legal translation is important; especially conferences on law because the law is always developing and changing and it pays to keep up to date.

What are some good resources in the Greek to English / English to Greek language combination?

This is one of the major problems with languages of limited diffusion. A major lack of resources targeted at translators. Basically there are few resources in the field. There are some books in Greek, like Prof. Krimpas’ excellent book on legal terminology, but they can be counted on one hand. A couple of the Greek legal codes have been translated into English; the quality varies a lot from below average to ok; plus lots of the key texts have never been properly translated. What you tend to end up with is everyone translating laws / codes differently, whereas with major languages like French and German, official translations of key legislation and codes are easily available.

But the major problem is a lack of decent dictionaries. I’ve already said that dictionaries won’t solve all the problems or answer all the questions but they are good starting point. The problem with GR-EN / EN-GR is that there is paucity of good legal dictionaries. There are in fact quite a few legal dictionaries in that combination, they just tend to be problematic: mere word lists in effect, or a massive choice of potential things to choose from, but no explanation of how to differentiate between them.  In other languages like French, academics or even individual translators have prepared legal dictionaries designed to overcome those problems. In Greece, we haven’t quite got to that stage.

********************************************

photoforwtodconfcopy

Ο John είναι έμπειρος μεταφραστής νομικών κειμένων με σπουδές νομικής. Τον ρωτήσαμε πώς αποφάσισε να ασχοληθεί με τη μετάφραση, πώς αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της ειδίκευσής του και τι θα συμβούλευε συναδέλφους που επιθυμούν να ειδικευτούν στη νομική μετάφραση.

Μίλησέ μας για σένα. Πώς και πού έμαθες ελληνικά και πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με τη νομική μετάφραση;

Κατάγομαι από την Ιρλανδία. Έμεινα 15 χρόνια στην Ελλάδα και σήμερα ζω στο Λονδίνο. Εδώ και 21 χρόνια εργάζομαι ως μεταφραστής νομικών κειμένων. Επίσης, πρόσφατα εκλέχτηκα στο Διοικητικό Συμβούλιο της FIT Europe.

Άρχισα να μαθαίνω ελληνικά στο πανεπιστήμιο, στο πλαίσιο της έρευνάς μου στον τομέα του περιβαλλοντικού δικαίου. Ήθελα να συγκρίνω τα νομικά συστήματα σε δύο περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από νωρίς μου τράβηξε το ενδιαφέρον το συγκριτικό δίκαιο, που αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για κάθε μεταφραστή νομικών κειμένων. Κάποτε ήμουν και καθηγητής νομικής —και όπως ξέρετε, η νομική έχει άμεση σχέση με τη γλώσσα. Έτσι, μου ήταν εύκολο να συνδυάσω τις γνώσεις μου στον τομέα του δικαίου με το ενδιαφέρον μου για τη γλώσσα.  Ήταν ο τέλειος συνδυασμός για ένα μεταφραστή νομικών κειμένων.

Ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις και «παγίδες» στη μετάφραση νομικών κειμένων, ειδικά μεταξύ δύο διαφορετικών νομικών συστημάτων;

Σπούδασα νομική στη Βόρεια Ιρλανδία, η οποία έχει δικό της σύστημα εντός του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά φυσικά βασίζεται στο κοινοδίκαιο. Το ελληνικό νομικό σύστημα προέρχεται από μια εντελώς διαφορετική παράδοση και βασίζεται στο ρωμαϊκό και στο ηπειρωτικό δίκαιο, επομένως πολλές φορές είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς τις διαδικασίες που ακολουθούνται στην Ελλάδα χρησιμοποιώντας τα αγγλικά. Σε πολλά πράγματα δεν υπάρχουν αντιστοιχίες και συχνά δεν υπάρχουν απλές ισοδυναμίες όρων, ιδεών ή εννοιών. Επιπλέον, τα ελληνικά χαρακτηρίζονται από δύο ακόμα επίπεδα δυσκολίας και πολυπλοκότητας: πρώτον, η μετάβαση από την καθαρεύουσα στη δημοτική, καθώς η καθαρεύουσα έχει ακόμα και σήμερα έντονη παρουσία στα νομικά κείμενα, και δεύτερον, το γεγονός ότι τα ελληνικά της Κύπρου, ιδίως σε νομικά θέματα, είναι εντελώς διαφορετικά από τα ελληνικά της Ελλάδας: χρησιμοποιούν διαφορετικούς όρους, έννοιες, κοσμοθεωρίες και τρόπους παρουσίασης των πληροφοριών. Επομένως, η μετάφραση από τα ελληνικά στα αγγλικά μπορεί να αποτελεί πραγματική πρόκληση.

Πρέπει κανείς να έχει πολύ καλή γνώση των δύο νομικών συστημάτων, καθώς και αρκετά καλή αντίληψη του συγκριτικού δικαίου. Κάποιες φορές οι έννοιες μπορεί να μοιάζουν ίδιες σε επιφανειακό επίπεδο, αλλά, αν τις εξετάσει κανείς από την οπτική του συγκριτικού δικαίου και αρχίσει να τις μελετά σε βάθος, αντιλαμβάνεται ότι τελικά τα φαινόμενα απατούν και δεν υπάρχει ισοδυναμία, γιατί η έννοια σε κάθε νομικό σύστημα είναι ελαφρώς διαφορετική. Θυμάμαι μια ομιλία σε ένα συνέδριο νομικής μετάφρασης στις αρχές του 2017 σχετικά με την έννοια της αμέλειας σε 3 διαφορετικά νομικά συστήματα: οι ζημίες που αποζημιώνονται σε κάθε σύστημα ήταν εντελώς διαφορετικές. Μπορούμε άραγε να πούμε ότι η αμέλεια στο σύστημα Α είναι το ίδιο με την αμέλεια στο σύστημα Β, όταν η αδικία που επανορθώνεται είναι διαφορετική; Ως μεταφραστής νομικών κειμένων, πρέπει κανείς να προσέχει ιδιαίτερα αυτές τις λεπτομέρειες, γεγονός που σημαίνει ότι η διεξοδική έρευνα πρέπει να αποτελεί κεντρικό άξονα της δουλειάς του.

Πώς αντιμετωπίζεις νομικούς όρους που δεν έχουν ακριβές ισοδύναμο στη γλώσσα στόχο;

Ας πάρουμε ως παράδειγμα την αντιπαροχή: ο όρος αυτός ήταν συνηθισμένος στην Ελλάδα τις δεκαετίες του ’50, ’60 και ’70, την περίοδο του οικοδομικού πυρετού. Ο κόσμος κατέφτανε σωρηδόν στις πόλεις και όσοι είχαν οικόπεδα έμπαιναν στον πειρασμό να τα δώσουν σε εργολάβους, οι οποίοι έχτιζαν πολυκατοικίες με αντάλλαγμα δύο-τρία διαμερίσματα. Από όσο ξέρω, δεν συνέβη ποτέ κάτι αντίστοιχο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αν ψάξει κανείς σε νομικά λεξικά θα βρει διάφορους όρους που δεν αντανακλούν την πραγματική σημασία της αντιπαροχής. Αυτό είναι και ένα μεγάλο πρόβλημα με τα νομικά λεξικά: συχνά δεν μας δίνουν συγκείμενο που να προσδιορίζει πότε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οι προτεινόμενοι όροι ούτε οποιαδήποτε διευκρίνιση για το πώς να επιλέξει κανείς μεταξύ των διαθέσιμων αποδόσεων.

Εδώ μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα η θεωρία της μετάφρασης. Σύμφωνα με αυτήν, υπάρχουν διάφορα εργαλεία και τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας μεταφραστής —δεν μπορούμε να βασιζόμαστε μόνο στα λεξικά. Για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιήσει έκτυπα, μεταφραστικά δάνεια ή νεολογισμούς, ακόμα και σχόλια του μεταφραστή, για να αποσαφηνίσει την έννοια. Η προσέγγιση που θα χρησιμοποιήσει ο μεταφραστής εξαρτάται συχνά από τον πελάτη του. Αν ξέρει ότι το έγγραφο πρόκειται να διαβαστεί από δικηγόρους και να υποβληθεί στο δικαστήριο, η μετάφραση πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ακριβέστερη. Αν όμως ο πελάτης είναι κάποιος που θέλει να αγοράσει ένα διαμέρισμα, τότε μπορεί να είναι λίγο πιο χαλαρός στις αποδόσεις του, γιατί το ζητούμενο είναι κυρίως να καταλάβει ο πελάτης τι υπογράφει. Επομένως, ο τρόπος που μεταφράζουμε έναν όρο, ειδικά αν για τον όρο αυτόν δεν υπάρχει απλή ισοδυναμία στην άλλη γλώσσα, διαφέρει ανάλογα με το συγκείμενο. Υπάρχουν διάφορες προτάσεις για την απόδοση της λέξης «αντιπαροχή» στα αγγλικά, αλλά προσωπικά προτιμώ τον όρο «land-for-flats system».  Είναι απλός, ευνόητος και ακριβής.

Κάποιες φορές οι έννοιες μπορεί να μοιάζουν ίδιες σε επιφανειακό επίπεδο, αλλά, αν τις εξετάσει κανείς από την οπτική του συγκριτικού δικαίου και αρχίσει να τις μελετά σε βάθος, αντιλαμβάνεται ότι τελικά τα φαινόμενα απατούν και δεν υπάρχει ισοδυναμία, γιατί η έννοια σε κάθε νομικό σύστημα είναι ελαφρώς διαφορετική.

Τι θα συμβούλευες συναδέλφους που θέλουν να ειδικευτούν στη νομική μετάφραση; Τι μπορούν να κάνουν για να το επιτύχουν;

Στη βιβλιογραφία σχετικά με τη νομική μετάφραση γίνεται μεγάλη συζήτηση σχετικά με το αν καλύτερος μεταφραστής νομικών κειμένων είναι κάποιος που έχει σπουδάσει νομική ή κάποιος που έχει σπουδάσει μετάφραση. Δεν μπορώ να απαντήσω με σιγουριά, αλλά από την εμπειρία μου πιστεύω ότι αν κάποιος δεν έχει νομικό υπόβαθρο έχει το μειονέκτημα ότι πρέπει να μάθει το δίκαιο δύο χωρών, δύο νομικών συστημάτων. Αντίθετα, κάποιος που έχει σπουδάσει νομική έχει ήδη κάνει την αρχή και πρέπει απλά να αποκτήσει ειδίκευση στο άλλο σύστημα.

Οι νομικές σπουδές μας εξοπλίζουν με κάποια εργαλεία που διευκολύνουν πολύ την κατανόηση του δεύτερου νομικού συστήματος. Δεν λέω ότι είναι αδύνατον να γίνει κανείς μεταφραστής νομικών κειμένων εάν δεν έχει σπουδάσει νομική, αλλά απλώς ότι θα χρειαστεί πολύ περισσότερη σκληρή δουλειά, μελέτη και προσπάθεια. Παράλληλα, ο κίνδυνος να κάνει λάθη είναι σίγουρα μεγαλύτερος. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι αν έχεις σπουδάσει νομική και μετά καταπιαστείς με τη μετάφραση δεν θα κάνεις ποτέ λάθη. Άλλωστε, τα λάθη είναι ανθρώπινα.

Αν μπει κανείς στη νομική μετάφραση από μεταφραστικό υπόβαθρο, οι τομείς στους οποίους θα πρέπει να εστιάσει είναι το συγκριτικό δίκαιο, ώστε να είναι σε θέση να διακρίνει μεταξύ των διαφορετικών κοσμοθεωριών των διαφορετικών νομικών συστημάτων, το δικονομικό δίκαιο και στα δύο συστήματα (πώς λειτουργούν τα δικαστήρια, πώς κινούνται οι δικαστικές διαδικασίες, κ.ο.κ), οι κλάδοι δικαίου στους οποίους ενδιαφέρεται να εργαστεί —για παράδειγμα, ενοχικό δίκαιο ή εμπράγματο δίκαιο— και, όσο περίεργο κι αν ακούγεται, η φιλοσοφία δικαίου. Ένας μεταφραστής νομικών κειμένων πρέπει να μπορεί να κατανοήσει τον συλλογισμό ενός δικηγόρου, πώς σκέφτεται, πώς αντιλαμβάνεται τα πράγματα, πώς προβάλλει επιχειρήματα, πώς χρησιμοποιεί την υποθετική συλλογιστική κ.ο.κ. Μια καλή βάση στη φιλοσοφία δικαίου μπορεί να τον βοηθήσει ιδιαίτερα. Φυσικά, η φιλοσοφία δικαίου στο κοινοδίκαιο είναι πολύ διαφορετική από ότι στο ηπειρωτικό δίκαιο, οπότε πρέπει κανείς να μελετήσει και τις δύο.

Με ρωτήσατε πώς μπορεί κανείς να ειδικευτεί στη νομική μετάφραση.

Αν το υπόβαθρό του είναι στη μετάφραση, ιδανικά θα πρέπει να σπουδάσει νομική. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει πτυχίο νομικής μετάφρασης, οπότε για να το αποκτήσει θα πρέπει κανείς να πάει στο εξωτερικό. Φέτος το φθινόπωρο ξεκινά ένας τέτοιος κύκλος σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Άλλες ευρωπαϊκές χώρες προσφέρουν επίσης αξιόλογους κύκλους σπουδών στη νομική μετάφραση στις γλώσσες τους.  Για παράδειγμα, το Πανεπιστήμιο της Τεργέστης έχει μεγάλη πείρα στον κλάδο για την ιταλική γλώσσα.

Αν το δεύτερο πτυχίο είναι απαγορευτικό, ας μελετήσει όσο το δυνατόν περισσότερο τα δύο νομικά συστήματα που τον/την ενδιαφέρουν.

Αν το υπόβαθρό του είναι στη νομική, μπορεί είτε να σπουδάσει μετάφραση είτε να μελετήσει σε βάθος τη θεωρία της μετάφρασης προτού ξεκινήσει να μεταφράζει, και φυσικά να βεβαιωθεί ότι οι γλωσσικές δεξιότητές του και στις δύο γλώσσες είναι άριστες.

Επίσης σημαντική είναι και η συνεχής επαγγελματική εξέλιξη. Δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς όλους τους κλάδους δικαίου, αλλά μπορεί να ειδικευτεί σε ορισμένους, όπως κάνουν οι δικηγόροι. Επομένως, είναι σημαντικό να παρακολουθεί τακτικά συνέδρια για το δίκαιο και τη νομική μετάφραση. Ειδικά τα συνέδρια για το δίκαιο είναι σημαντικά, γιατί οι νόμοι εξελίσσονται και αλλάζουν συνεχώς και αξίζει να μένει κανείς ενημερωμένος.

Έχεις κάποια καλά βοηθήματα να προτείνεις στους συνδυασμούς ελληνικά-αγγλικά και αντίστροφα;

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα στις γλώσσες περιορισμένης διάδοσης είναι η τρομακτική έλλειψη πόρων για τους μεταφραστές. Ουσιαστικά τα βοηθήματα στον κλάδο αυτόν είναι λίγα. Υπάρχουν κάποια βιβλία στα ελληνικά, όπως το εξαιρετικό βιβλίο του καθηγητή κ. Κριμπά σχετικά με τη νομική ορολογία, αλλά δυστυχώς είναι ελάχιστα. Κάποιοι ελληνικοί κώδικες έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, αλλά η ποιότητα των μεταφράσεων ποικίλλει, από απαράδεκτη ως μέτρια. Επίσης, πολλά σημαντικά κείμενα δεν έχουν μεταφραστεί ποτέ σωστά. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο καθένας μεταφράζει διαφορετικά τους νόμους/κώδικες, ενώ σε «μεγάλες» γλώσσες όπως τα γαλλικά ή τα γερμανικά, βρίσκει κανείς εύκολα επίσημες μεταφράσεις της σημαντικότερης νομοθεσίας και των κωδίκων.

Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η έλλειψη καλών λεξικών. Όπως είπα προηγουμένως, τα λεξικά δεν λύνουν όλα τα προβλήματα ούτε απαντούν σε όλες τις ερωτήσεις, αλλά είναι μια καλή αρχή. Το πρόβλημα με τον συνδυασμό ελληνικά-αγγλικά και αντίστροφα είναι η ένδεια καλών νομικών λεξικών. Παρότι υπάρχουν αρκετά νομικά λεξικά σε αυτόν τον συνδυασμό, τείνουν να είναι προβληματικά: προσφέρουν ουσιαστικά απλώς καταλόγους λέξεων ή υπερβολικά πολλές επιλογές αποδόσεων, χωρίς να παρέχουν εξηγήσεις για τις διαφορές μεταξύ τους. Σε άλλες γλώσσες, όπως στα γαλλικά, ακαδημαϊκοί ή ακόμα και μεταφραστές έχουν εκδώσει νομικά λεξικά που αντιμετωπίζουν ακριβώς αυτά τα προβλήματα. Στην Ελλάδα δεν έχουμε φτάσει ακόμα σε αυτό το σημείο.

Posted on by

7d47ec7ea66ca8c8_soyld04713332c2r2

by Marina Spanou

I recently watched the film Arrival. From the moment I found out that the protagonist was a translator/interpreter, I was very curious about its linguistic approach on a very common movie subject, i.e. aliens.  I must say that, barring a few common misconceptions and clichés, I wasn’t disappointed at all. I will try to limit the spoilers for those of you who haven’t watched the movie yet, but if you’re one of those people who don’t even want to know the characters’ names before watching a movie, better skip this article and come back after you’ve watched it.

The movie goes like this: a few alien spaceships appear floating on top of the earth, in various countries (that’s not really a spoiler, it literally happens in the first 2 minutes). The military recruits renowned linguist and academic Louise Banks (played by Amy Adams) to help them understand what the creatures want and why they’re here. So far so good…only wait, here comes:

Misconception no 1: translators (must) speak every language there is

At the beginning of the movie, Amy Adams is giving a lecture on Portuguese and its differences from other Romance languages. Therefore it’s safe to assume she’s an expert on Portuguese and possibly some -if not all- of those languages. Later, when the military comes to pick her up, they mention that she had done Farsi translations for them in the past. To test one of her colleagues’ – who is also her competitor for the post- aptitude for this job, she suggests they ask him the word for war in Sanskrit -so we can safely assume she speaks that too. Finally, a bit later in the movie, the colonel asks her to translate something from Mandarin. So, to sum up, this woman speaks English, Portuguese (presumably Spanish, Italian and French too, maybe even Romanian and Catalan), Sanskrit, Farsi and Mandarin and I guess the list goes on…

This is a common misconception about translators. Although Louise Banks is a linguist and it is logical that she should speak a few languages, this is how many people perceive translators in general. Many (if not most) talented and successful translators only translate from one foreign language to their native tongue (what? Only one?) and even if we do speak more than one language, most of us end up translating from two or three at most. The professionalism and skills of a translator does not depend on the number of languages he/she speaks. What matters most is his/her ability to convert meaning from one language to the other; that is the main skill that takes you years to master and separates professionals from amateurs.

Misconception no 2: testing someone’s ability as a translator based on his knowledge of certain words

I must admit I was a bit annoyed by this part of the movie too. Granted, knowing the right word for “war” and being able to distinguish between subtle differences in a language is definitely important if you’re going to take part in negotiations with another species (as I also mention below), but using this knowledge as the only measure of someone’s professionalism or aptitude is very misleading.  It’s a common question asked to translators “What’s the word for X in [insert language you translate from here]”, followed by meaningful looks when you don’t know the answer. Translators are not dictionaries; they are so much more than that. Not to mention that the aliens did not speak Sanskrit, so I don’t really see the point of asking this question in the first place.

Truth no 1: translation is an infinitely important process that requires constant attention

Perhaps one of the most important messages of this movie is that how you choose to translate –or interpret- certain words can have a huge impact on important decisions and ultimately on human survival (if we are talking about a war-or-peace situation). At some point, the aliens use the word weapon, and although other linguists choose to perceive this immediately as a threat, the film’s protagonist wonders if they may be trying to refer to a tool or means. This is extremely interesting for a linguist, although its massive importance may escape an unsuspected viewer: words may have different meanings or connotations in different languages, so how you choose to interpret them in your own can make a huge difference in the outcome of any discussion.

Translators and interpreters play a crucial role on the success or failure of relationships, discussions, negotiations, marketing strategies, and much more. This may seem more obvious for interpreters, as they are the ones who are present at high-level discussions that often determine the future of countries or alliances. However, translators are no less important in this respect; one wrongly translated word can lead to diplomatic episodes, lawsuits or other undesired outcomes for everyone involved. And, to cite a more day-to-day case, an incorrectly translated website or product description can cost a company valuable business and an organization precious support or media coverage. Therefore, one of the things the film teaches us is “choose your translator wisely”.

Truth no 2: translation is ultimately and foremost communication

This was –unsurprisingly- my favourite take away from this movie. When watching it you become acutely aware of the importance of translation for human communication –or interspecies, when this need arises I guess. When Dr. Banks arrives at the alien spaceship, humans have no idea what the aliens are saying or what they want, but through a series of well thought-out steps and processes, she manages to understand their language by creating correspondences with English and finally to have meaningful, if short, conversations with them. Thus it becomes clear that being a translator requires far more than speaking a foreign language; to be good at what you do, you need to have a deep knowledge of what translation is, an understanding of how language works and how to interpret a certain meaning in your own language beyond the basic correspondences one can find on a dictionary or on machine translation programmes. You have to understand that a weapon does not always mean “a machine used to kill someone”, but it can mean many different things in different contexts; just think of the phrase “Communication is a powerful weapon in today’s interconnected world”.

Controversial theory: the “Sapir-Whorf hypothesis”

Finally, the film is largely based on the “Sapir-Whorf hypothesis”, according to which languages shape the way we think and see the world. I am not going to elaborate on the role the theory plays in the movie, because it would be a huge spoiler. However, I will mention that although this theory is largely contested today (you can find more information about it here), it is very positive that it was mentioned in such a major film, hopefully triggering the interest of viewers in linguistics, the science of language, that is so often overlooked.

To sum up, regardless of whether you are a sci-fi fan or not, I think that this film offers a glimpse of what being a translator really means, which can only be a good thing for us translators aiming to promote our profession.

Have you watched the movie? Did you spot any other mishaps or truths about translation? Let us know in the comments below.

***********************************

Άφιξη (Arrival): η κριτική μιας μεταφράστριας – αλήθειες και παρανοήσεις για τη μετάφραση [περιέχει κάποια spoiler]

7d47ec7ea66ca8c8_soyld04713332c2r2

της Μαρίνας Σπανού

Πρόσφατα είδα την ταινία «Άφιξη». Ως μεταφράστρια, από τη στιγμή που είδα ότι η πρωταγωνίστρια της ταινίας ήταν μεταφράστρια/διερμηνέας, ήμουν πολύ περίεργη να δω πώς θα χειριζόταν το πολύ κοινό μοτίβο των εξωγήινων στον κινηματογράφο από γλωσσολογική άποψη. Οφείλω να ομολογήσω ότι παρά τις κάποιες παρανοήσεις για τη μετάφραση και διάφορα κλισέ στα οποία υπέπεσε, η ταινία δεν με απογοήτευσε καθόλου. Θα προσπαθήσω να αποκαλύψω όσο το δυνατόν λιγότερα για την ταινία, αλλά αν είστε από αυτούς που δεν θέλετε να ξέρετε ούτε καν το όνομα του πρωταγωνιστή πριν δείτε μια ταινία, καλύτερα να την δείτε πρώτα και να διαβάσετε μετά την κριτική μου.

Η πλοκή της ταινίας έχει ως εξής: μια μέρα εμφανίζονται από το πουθενά διαστημόπλοια, τα οποία αιωρούνται πάνω από διάφορες χώρες της γης (αυτό δεν είναι spoiler: συμβαίνει κυριολεκτικά στα πρώτα δύο λεπτά της ταινίας). Ο στρατός προσλαμβάνει μια διάσημη γλωσσολόγο και ακαδημαϊκό, την Louise Banks (Amy Adams) για να τους βοηθήσει να καταλάβουν τι θέλουν αυτά τα όντα και γιατί είναι εδώ. Μέχρι εδώ καλά…όμως:

1η παρανόηση: οι μεταφραστές (πρέπει να) μιλάνε όλες τις γλώσσες του κόσμου

Στην αρχή της ταινίας, η Amy Adams διδάσκει ένα μάθημα για τα πορτογαλικά και τις διαφορές τους από τις άλλες λατινογενείς γλώσσες. Επομένως, μπορούμε να υποθέσουμε ότι είναι ειδική στα πορτογαλικά και πιθανόν σε κάποιες ακόμα —αν όχι σε όλες —αυτές τις γλώσσες. Αργότερα, όταν έρχονται από τον στρατό να της προτείνουν τη δουλειά, αναφέρουν ότι είχε κάνει στο παρελθόν μεταφράσεις από τα φαρσί. Για να ελέγξει τις γνώσεις ενός συναδέλφου της, και ανταγωνιστή της για τη δουλειά, προτείνει στον συνταγματάρχη που την επισκέπτεται να τον ρωτήσει πώς μεταφράζεται η λέξη «πόλεμος» στα σανσκριτικά. Τέλος, ακόμα πιο μετά στην ταινία, ο συνταγματάρχης της ζητάει να μεταφράσει κάτι από τα κινέζικα. Επομένως, έχουμε και λέμε, αυτή η γυναίκα μιλάει: αγγλικά, πορτογαλικά (και πολύ πιθανόν ισπανικά, γαλλικά, ιταλικά, ίσως και ρουμάνικα και καταλανικά), σανσκριτικά, φαρσί και κινέζικα. Και φαντάζομαι η λίστα δεν σταματάει εδώ…

Αυτή είναι μια πολύ κοινή παρανόηση σχετικά με τους μεταφραστές. Παρότι στην ταινία η συγκεκριμένη μεταφράστρια είναι γλωσσολόγος και είναι λογικό ίσως να γνωρίζει αρκετές γλώσσες, αυτή η αντίληψη επικρατεί σε μεγάλο βαθμό για τους επαγγελματίες του κλάδου μας. Κι όμως, πολλοί ταλαντούχοι κι επιτυχημένοι μεταφραστές (αν όχι οι περισσότεροι) μεταφράζουν μόνο από μία ξένη γλώσσα στη μητρική τους (Τι; Μόνο μία;;;) και ακόμα κι αν μιλάμε περισσότερες γλώσσες, οι περισσότεροι από εμάς μεταφράζουμε από δύο ή το πολύ τρεις. Ο επαγγελματισμός και η ποιότητα των υπηρεσιών ενός μεταφραστή ή μιας μεταφράστριας δεν εξαρτάται από τον αριθμό των γλωσσών που μιλάει. Το σημαντικότερο είναι η ικανότητά του/της να μεταφέρει νοήματα από τη μία γλώσσα στην άλλη, κι αυτή είναι η βασική δεξιότητα που σου παίρνει χρόνια να μάθεις και που ξεχωρίζει τους επαγγελματίες από τους ερασιτέχνες.

2η παρανόηση: η ικανότητα ενός ατόμου ως μεταφραστή εξαρτάται από το αν γνωρίζει κάποιες λέξεις

Πρέπει να ομολογήσω ότι ενοχλήθηκα από αυτή τη σκηνή της ταινίας. Εντάξει, παραδέχομαι ότι το να ξέρεις πώς λέγεται ο «πόλεμος» και να μπορείς να διακρίνεις μεταξύ κάποιων πολύ λεπτών διαφορών είναι σημαντικό αν πρόκειται να συμμετάσχεις σε διαπραγματεύσεις με ένα εξωγήινο είδος (όπως θα δούμε και παρακάτω), αλλά η χρήση αυτής της γνώσης ως το μοναδικό μέτρο του επαγγελματισμού ενός ατόμου είναι απόλυτα παραπλανητική. Δυστυχώς ως μεταφραστές ερχόμαστε πολύ συχνά αντιμέτωποι με αυτή την ερώτηση «Πώς λέγεται το x στα [οποιαδήποτε γλώσσα από την οποία μεταφράζεις];» και με το περίεργο βλέμμα που ακολουθεί αν δεν γνωρίζουμε την απάντηση. Οι μεταφραστές δεν είναι λεξικά. Για να μην πω ότι οι εξωγήινοι δεν μιλάνε σανσκριτικά, οπότε δεν καταλαβαίνω τι νόημα είχε να κάνει ο συνταγματάρχης αυτή την ερώτηση.

1η αλήθεια: η μετάφραση είναι μια ιδιαίτερα σημαντική διαδικασία που απαιτεί αδιάλειπτη προσοχή

Ενδεχομένως ένα από τα σημαντικότερα μηνύματα της ταινίας είναι ότι το πώς επιλέγουμε να μεταφράσουμε —ή να διερμηνεύσουμε— συγκεκριμένες λέξεις μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο σε σημαντικές αποφάσεις και, σε τελική ανάλυση, στην επιβίωση του είδους (αν πρόκειται για διαπραγματεύσεις που μπορούν να οδηγήσουν στον πόλεμο ή την ειρήνη). Κάποια στιγμή, οι εξωγήινοι χρησιμοποιούν τον όρο «όπλο» (weapon), και παρότι άλλοι γλωσσολόγοι ανά τον κόσμο επιλέγουν να το ερμηνεύσουν ως απειλή, η πρωταγωνίστρια της ταινίας αναρωτιέται μήπως προσπαθούν να αναφερθούν σε κάποιο εργαλείο ή μέσο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για έναν επαγγελματία της γλώσσας, ακόμα κι αν περνάει απαρατήρητο από το ευρύ κοινό: οι λέξεις έχουν διαφορετικές σημασίες ή υποδηλώσεις σε διαφορετικές γλώσσες, επομένως το πώς επιλέγει κανείς να τις ερμηνεύσει στη δική του μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στο αποτέλεσμα μιας συζήτησης.

Οι μεταφραστές και οι διερμηνείς διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην επιτυχία ή αποτυχία σχέσεων, συζητήσεων, διαπραγματεύσεων, στρατηγικών μάρκετινγκ, και πολλών ακόμα πραγμάτων. Αυτό μπορεί να είναι πιο προφανές στην περίπτωση των διερμηνέων, γιατί είναι συχνά παρόντες σε συζητήσεις υψηλού επιπέδου που καθορίζουν το μέλλον χωρών ή συμμαχιών. Ωστόσο, οι μεταφραστές δεν είναι λιγότερο σημαντικοί από αυτή την άποψη: η λανθασμένη μετάφραση μιας λέξης μπορεί να οδηγήσει σε διπλωματικά επεισόδια, μηνύσεις ή άλλες ανεπιθύμητες συνέπειες για όλους τους ενδιαφερόμενους. Και για να αναφέρω μια ακόμα πιο συνηθισμένη περίπτωση: μια ιστοσελίδα ή μια περιγραφή προϊόντος που δεν έχει μεταφραστεί σωστά μπορεί να κοστίσει πολύτιμους πελάτες σε μια επιχείρηση και κρίσιμη χρηματοδότηση ή κάλυψη στα μέσα ενημέρωσης σε έναν οργανισμό. Επομένως, ένα από τα πράγματα που μας μαθαίνει η ταινία είναι να επιλέγουμε προσεκτικά τον μεταφραστή μας/τη μεταφράστριά μας.

2η αλήθεια: η μετάφραση είναι πάνω και πέρα από όλα επικοινωνία

Αυτό ήταν το αγαπημένο μου μήνυμα από την ταινία (ίσως να μη σας προκαλεί και τόση έκπληξη). Βλέποντάς την, αντιλαμβάνεσαι τη σημασία της μετάφρασης για την ανθρώπινη επικοινωνία —ή την επικοινωνία μεταξύ των ειδών, αν και όταν χρειαστεί. Όταν η Δρ. Banks φτάνει στο εξωγήινο διαστημόπλοιο, οι άνθρωποι δεν έχουν ιδέα τι λένε οι εξωγήινοι ή τι θέλουν από αυτούς. Ωστόσο, μέσα από μια σειρά προσεγμένων βημάτων και διαδικασιών, η γλωσσολόγος καταφέρνει να καταλάβει τη γλώσσα τους δημιουργώντας αντιστοιχίες με τα αγγλικά και τελικά καταλήγει να συζητά μαζί τους. Επομένως γίνεται σαφές ότι η μετάφραση απαιτεί πολλά παραπάνω από την απλή γνώση μιας ξένης γλώσσας: για να είσαι καλός σε αυτό που κάνεις, πρέπει να γνωρίζεις σε βάθος τι είναι η μετάφραση, να κατανοείς πώς λειτουργεί η γλώσσα γενικά και πώς να ερμηνεύσεις μια έννοια στη γλώσσα σου, πέρα από τις βασικές αντιστοιχίες που προσφέρει ένα λεξικό ή ένα πρόγραμμα μηχανικής μετάφρασης. Πρέπει να μπορείς να καταλάβεις ότι η λέξη «όπλο» δεν σημαίνει απαραίτητα «αντικείμενο που χρησιμοποιείται για να σκοτώσεις κάποιον», αλλά μπορεί να σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικά συγκείμενα. Απλά σκεφτείτε τη φράση «Η επικοινωνία είναι ένα ισχυρό όπλο στον σημερινό, διασυνδεδεμένο κόσμο μας».

Αμφισβητούμενη θεωρία: Η υπόθεση «Sapir-Whorf»

Τέλος, κεντρικό ρόλο στην ταινία παίζει η θεωρία «Sapir-Whorf», σύμφωνα με την οποία οι γλώσσες διαμορφώνουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε και τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Δεν θα αναλύσω πώς χρησιμοποιείται αυτή η θεωρία στην ταινία, γιατί θα σας χαλάσω το σασπένς. Ωστόσο, θα αναφέρω ότι παρότι αυτή η θεωρία αμφισβητείται σε μεγάλο βαθμό σήμερα, είναι σίγουρα θετικό το ότι αναφέρθηκε σε μια τόσο γνωστή ταινία, κάτι που πιθανόν να κεντρίσει το ενδιαφέρον των θεατών σχετικά με τη γλωσσολογία, την επιστήμη της γλώσσας που δυστυχώς δεν προσελκύει όση προσοχή θα έπρεπε.

Συνοψίζοντας, ανεξάρτητα από το εάν σας αρέσει η επιστημονική φαντασία ή όχι, πιστεύω ότι αυτή η ταινία δίνει στους θεατές μια ιδέα του τι σημαίνει τελικά να είσαι μεταφραστής, κάτι που είναι ιδιαίτερα θετικό για εμάς τους μεταφραστές που προσπαθούμε διαρκώς να προωθήσουμε το επάγγελμά μας.

Είδατε την ταινία; Προσέξατε άλλες παρανοήσεις ή αλήθειες σχετικά με τη μετάφραση; Πείτε μας τη γνώμη σας στα σχόλια!

*The copyrights of the image accompanying this article belong to the producer.

Posted on by

One of the biggest problems faced by the translation sector is customer perceptions on translation cost, which is often deemed too high. This is due to the fact that translation, both as a science and as a profession, is largely misunderstood due to the ignorance surrounding this field.

However, if you are considering translating your website, advertising material or any other  company documents and files, there are various reasons why you should not hesitate to invest in a high-quality translation:

1. A good translation helps increase sales

In a recent survey by Common Sense Advisory, the research company in the field of translation, 75% of internet users do not take important buying decisions if the description of the product or products is not available in their language. That makes sense: when someone is about to make a purchase, he/she wants to know everything surrounding the product or service he/she has chosen and to be certain that he/she has understood all the information correctly. What is even more important is that the text a potential customer is reading in his/her native language is not ridden with mistakes and inaccuracies and that it flows naturally,  enhancing his/her trust in the quality of the product or service he/she is about to buy.

2. You will not use your translation only once

If you think the translation cost is high, think again; most of the time you don’t use your translation only once. If you are interested in translating your website, just think that the text you will get will be your company’s “storefront” until you decide to change it, so, if you are like most people, for a number of years. If what you are looking to translate is advertising material, consider that it will be distributed or published before a large number of potential customers and therefore can lead to much higher profits through boosted sales. Finally, if you need to translate product labels or descriptions, these will accompany your products for as long as they are part of your product line. In other words, translation is a long-term investment that could keep benefiting you and your company for a very long time after the service is provided.

3. A poor translation entails higher cost

Many companies select translators and other language service providers based exclusively on cost. The reason is that they have not realised that translation is a service and not a product and therefore the quality of the final result depends greatly on the person or company who will provide it. If you make the wrong choice and end up getting a poor translation, the cost will be higher in the long term; you may have to correct the translation or even assign the job to another translator. However, the cost for your company’s reputation can be even higher. A poor translation affects the opinion of your potential customers in a negative way about your company and can lead them to assume that the quality standards of your company reflect the quality of your services or products. Even if your services or products are the best in the field, customers visiting your website are not always capable of knowing that and in many cases rely on their first impression to make their choice.

For all of the above reasons, next time you need a translator for your text, take all these factors into account before you make a decision. After all, the best advertisement for your company is the way you present it to your audience!

********************************************************

3 λόγοι για να επενδύσετε σε μια καλή μετάφραση

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο μεταφραστικός κλάδος είναι οι αντιλήψεις των πελατών σχετικά με το κόστος της μετάφρασης, το οποίο πολλές φορές κρίνεται ως υπερβολικά υψηλό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η μετάφραση, ως επιστήμη αλλά και ως επαγγελματική δραστηριότητα, είναι σε μεγάλο βαθμό παρεξηγημένη, λόγω της άγνοιας που επικρατεί γύρω από αυτήν.

Ωστόσο, αν σκέφτεστε να μεταφράσετε την ιστοσελίδα σας, το διαφημιστικό υλικό σας ή οποιαδήποτε άλλα έγγραφα και αρχεία της επιχείρησής σας, υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους δεν θα πρέπει να διστάσετε να επενδύσετε σε μια καλή μετάφραση:

1. Μια καλή μετάφραση βοηθάει στην αύξηση των πωλήσεων

Σε μια πρόσφατη έρευνα της εταιρείας ερευνών Common Sense Advisory, που ειδικεύεται στον τομέα της μετάφρασης, το 75% των χρηστών του διαδικτύου δήλωσαν ότι δεν λαμβάνουν σημαντικές αγοραστικές αποφάσεις εάν η περιγραφή του προϊόντος ή των προϊόντων δεν διατίθεται στη γλώσσα τους. Είναι λογικό: όταν κάποιος πρόκειται να προβεί σε μια αγορά, θέλει να γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες που αφορούν το προϊόν ή την υπηρεσία που επιλέγει και να είναι βέβαιος ότι τις έχει κατανοήσει σωστά. Ακόμα σημαντικότερο είναι το κείμενο που διαβάζει στη γλώσσα του να μην περιλαμβάνει ανακρίβειες και λάθη και να ρέει φυσικά, ενισχύοντας έτσι την εμπιστοσύνη του στην ποιότητα του προϊόντος ή της υπηρεσίας που αγοράζει. 

2. Δεν θα χρησιμοποιήσετε τη μετάφρασή σας μόνο μια φορά

Αν το κόστος της μετάφρασης σας φαίνεται υψηλό, ξανασκεφτείτε το: στις περισσότερες περιπτώσεις δεν θα την χρησιμοποιήσετε μόνο μια φορά. Αν ενδιαφέρεστε για μετάφραση της ιστοσελίδας σας, σκεφτείτε ότι το κείμενο που θα λάβετε θα είναι η «βιτρίνα» της επιχείρησής σας μέχρι να αποφασίσετε να αλλάξετε την ιστοσελίδα σας, δηλαδή —στην πλειονότητα των περιπτώσεων— για αρκετά χρόνια. Αν θέλετε να μεταφράσετε διαφημιστικό υλικό, αναλογιστείτε ότι θα διανεμηθεί ή θα δημοσιευτεί σε μεγάλο αριθμό δυνητικών πελατών κι ως εκ τούτου μπορεί να σας αποφέρει πολλαπλάσια κέρδη σε πωλήσεις. Αν, δε, θέλετε να μεταφράσετε τις ετικέτες ή τις περιγραφές των προϊόντων σας, οι μεταφράσεις τους θα σας συνοδεύουν για όσο διάστημα συνεχίζετε να εμπορεύεστε αυτά τα προϊόντα. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια μακροπρόθεσμη επένδυση που μπορεί να συνεχίσει να παράγει οφέλη για εσάς και την επιχείρησή σας για πολύ καιρό μετά την ολοκλήρωση της υπηρεσίας.

3. Μια κακή μετάφραση συνεπάγεται υψηλότερο κόστος

Πολλές επιχειρήσεις επιλέγουν τους παρόχους των μεταφραστικών και άλλων γλωσσικών υπηρεσιών τους με γνώμονα αποκλειστικά το κόστος. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν αντιλαμβάνονται ότι η μετάφραση συνιστά υπηρεσία και όχι προϊόν, και ως εκ τούτου η επιλογή του ατόμου ή της εταιρείας που θα την αναλάβει επηρεάζει καθοριστικά το τελικό αποτέλεσμα. Αν κάνετε τη λάθος επιλογή και καταλήξετε με μια κακή μετάφραση, το κόστος για εσάς θα είναι μεγαλύτερο σε μακροπρόθεσμο επίπεδο: για παράδειγμα, μπορεί να χρειαστεί να διορθώσετε τη μετάφραση ή ακόμα και να αναθέσετε την εργασία σε άλλο μεταφραστή. Ωστόσο, το κόστος για τη φήμη της επιχείρησής σας θα είναι ακόμα μεγαλύτερο: μια κακή μετάφραση προδιαθέτει αρνητικά τους δυνητικούς πελάτες σας και μπορεί να τους οδηγήσει να συμπεράνουν ότι το επίπεδο της ιστοσελίδας σας αντανακλά το επίπεδο των υπηρεσιών σας ή των προϊόντων σας. Ακόμα κι αν προσφέρετε τις καλύτερες υπηρεσίες ή τα καλύτερα προϊόντα στον κλάδο σας, οι επισκέπτες της ιστοσελίδας σας δεν είναι πάντοτε σε θέση να το γνωρίζουν και σε πολλές περιπτώσεις βασίζονται στην πρώτη εντύπωση για την επιλογή τους.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, την επόμενη φορά που θα χρειαστεί να επιλέξετε συνεργάτη για τις μεταφράσεις σας, λάβετε υπόψη όλους τους παράγοντες για να αποφασίσετε. Άλλωστε, μην ξεχνάτε ότι η καλύτερη διαφήμιση για την επιχείρησή σας είναι ο τρόπος που την παρουσιάζετε!